Statyw czy stabilizacja?

Statyw

Jak już wspomniałem i jak uważni czytelnicy „Szerokiego Kadru” zapewne zdążyli się zorientować, statyw od zawsze jest podstawowym akcesorium fotograficznym. Nasi przodkowie mogli jedynie pomarzyć o przenośnych aparatach – pierwsze kamery były duże i ciężkie, dlatego nie dało się nimi fotografować z ręki, więc statyw i tak był niezbędny. Jednak pojawienie się małych aparatów nie rozwiązało „problemu” statywu, ponieważ na przeszkodzie swobodnego fotografowania bez podparcia stały niskie czułości dostępnych wtedy filmów (na poziomie ISO 50). Oczywiście zawodowi fotoreporterzy i tak robili zdjęcia z ręki (i to jakie!), ale ze względu na długie czasy otwarcia migawki gwarancję uzyskania ostrych ujęć często dawał tylko trójnóg.

Praca ze statywem to jednak nie tylko uwiązanie i brak mobilności. Spowolnienie pracy skłania do myślenia o fotografii i prewizualizacji kadrów, co bardzo korzystnie wpływa na kompozycję zdjęć. Skupienie i kontemplacja pozwalają na w pełni świadome fotografowanie. Pewność, że wykonane zdjęcie będzie ostre, umożliwia rezygnację z mnożenia zbędnych plików „tak na wszelki wypadek” (cytuję z pamięci: „któreś przecież musi być ostre, prawda?”).

Fotografowanie ze statywu ułatwia niezwykle precyzyjne kadrowanie. Mamy pewność, że nie zadrży nam ręka, co mogłoby niekorzystnie wpłynać nie tylko na ostrość zdjęcia (poruszenie), ale też na dokładnie dobraną kompozycję (zakładam bowiem, że kadrujecie świadomie i nie na oślep).

Dużą zaletą statywu jest to, że pozwala robić ostre zdjęcia przy każdej ogniskowej, jaka nam się zamarzy – w przeciwieństwie do systemów redukcji drgań opartych na stabilizacji optycznej (patrz niżej). Jeśli fotografujemy lustrzanką cyfrową z zamontowanym obiektywem długoogniskowym, z pewnością docenimy łatwe kadrowanie (bez obrazu w wizjerze trzęsącego się w rytm ruchów niepewnej dłoni fotografa), którego nie zapewni redukcja drgań oparta na kontrowaniu ruchów matrycy światłoczułej.

Na koniec wspomnę o sytuacjach, w których żadna redukcja drgań na nic się nie przyda. Zdarza się, że długi czas ekspozycji wcale nie jest wymuszony przez warunki oświetleniowe, a wręcz przeciwnie – fotograf stosuje go z pełną premedytacją. Efektownie rozmyta woda rwących potoków lub tworzące kolorowe linie światła samochodów jadących o zmierzchu to właśnie rezultat świadomie wydłużonego czasu otwarcia migawki. W zależności od sytuacji niezbędne mogą się okazać czasy rzędu kilku sekund lub nawet minut. Wtedy nawet najbardziej skuteczny system redukcji drgań nie pomoże – niezbędny jest statyw.

Stabilizacja obrazu

Zacznę od podkreślenia, że mówię o sprzętowej redukcji drgań (czy to optycznej, czy też opartej na ruchach matrycy światłoczułej), a nie o reklamowanej często przez producentów „cyfrowej” stabilizacji, która polega na automatycznym podniesieniu czułości, co zazwyczaj skutkuje zaszumieniem obrazu (zwłaszcza w wypadku aparatów kompaktowych).

Praktyka wskazuje, że systemy oparte na optycznej stabilizacji obrazu (czyli specjalnych grupach ruchomych soczewek montowanych w obiektywach) – jak np. nikonowy VR (Vibration Reduction) – są nieco skuteczniejsze od redukcji drgań przetwornika obrazowego, czyli że pozwalają na wykonanie nieporuszonych zdjęć z ręki przy dłuższych czasach. Ich dodatkową zaletą jest to, że efekt stabilizacji jest widoczny w wizjerze, co ułatwia kadrowanie z długimi teleobiektywami. Oczywiście przewaga ta daje o sobie znać, jeśli fotografujemy lustrzanką cyfrową i do kadrowania używamy wizjera optycznego. Podczas komponowania zdjęć na ekranie LCD, na którym widoczny jest obraz rzutowany przez obiektyw na matrycę (w kompaktach i niektórych modelach lustrzanek), pod tym względem (podglądu efektu stabilizacji) sprawdza się również redukcja drgań oparta na kontrruchach matrycy. Jeśli zaś chodzi o najdłuższy czas możliwy do „utrzymania” z ręki podczas stosowania jednego lub drugiego rodzaju stabilizacji, to nie zapominajmy o tym, że jest to sprawa indywidualna (patrz: ćwiczenie na końcu artykułu), zależy bowiem nie tylko od użytej ogniskowej (im krótsza, tym dłuższy czas da ostre zdjęcie), ale też od pewności ręki fotografa. Niektórzy nie będą mieli najmniejszych problemów ze stabilnym trzymaniem aparatu przy czasach niedostępnych dla innych fotoamatorów. W porównaniu ze statywem systemy redukcji drgań cechują się dużą mobilnością – w końcu są wbudowane w sprzęt, którym fotografujemy (aparat lub obiektyw). Nie warto więc narzekać (a w każdym razie żałować), że stabilizacja nie pozwala zrobić z ręki ostrych zdjęć przy kilku- lub kilkunastosekundowych czasach otwarcia migawki. Korzystajmy z wolności, którą zyskaliśmy dzięki rozwojowi techniki. Ponieważ systemy redukcji drgań ułatwiają wykonanie nieporuszonych zdjęć z ręki, sprawdzają się w sytuacjach, w których nie ma czasu na rozstawienie statywu, nie ma sensu go rozstawiać (np. dlatego że będzie zbytnio ograniczał ruchy fotografa) albo nie można go rozstawić ze względu na brak miejsca lub niewygodę. Największą zaletą tego rozwiązania jest mobilność, która w niektórych sytuacjach bywa niezastąpiona. Dzięki systemom redukcji drgań zrobimy ostre zdjęcia w sytuacjach, w których żeby uzyskać odpowiednie kadrowanie, jesteśmy zmuszeni przyjąć niewygodną pozycję niesprzyjającą stabilnemu trzymaniu aparatu (np. na koncertach lub w ferworze ulicznego fotoreportażu), a skorzystanie ze statywu z różnych powodów nie wchodzi w grę. Zyskamy też większą pewność podczas fotografowania teleobiektywami, które z racji dużego zbliżenia optycznego wymuszają użycie krótkiego czasu otwarcia migawki.

Jak widać, wbrew pozorom pojawienie się systemów redukcji drgań wbudowanych w obiektyw lub aparat wcale nie uwolniło nas od korzystania ze statywu. Dostaliśmy za to do dyspozycji kolejne narzędzie, które w wielu sytuacjach znacznie ułatwia pracę fotografa. Mam nadzieję, że udało mi się was przekonać, że zarówno statyw, jak i systemy redukcji drgań mają różne zastosowania i przydają się w różnych okolicznościach. Pamiętajmy bowiem, że każde narzędzie fotograficzne można (i trzeba!) wykorzystać kreatywnie, a cel ten osiągniemy tylko, poznając pełnię możliwości sprzętu, czyli robiąc zdjęcia.