RAW – większe możliwości

Fotograficzne sushi

Na początek może nieco kontrowersyjna teza – otóż RAW-y tak naprawdę ma każdy, nawet najprostszy aparat cyfrowy. Inna sprawa, czy umożliwia on ich zapis na karcie pamięci. Określenie „RAW” pochodzi od angielskiego przymiotnika raw, oznaczającego „surowy”. I właśnie z takimi surowymi danymi prosto z matrycy mamy do czynienia, decydując się na wybór opcji zapisu w formacie RAW. Są to nie tylko dane prosto z sensora światłoczułego (zamienione oczywiście po drodze z sygnału analogowego na cyfrowy), ale jest to też pełna informacja obrazowa zarejestrowana przez aparat. To z niej powstają „gotowe” zdjęcia w postaci plików JPEG zapisywanych na karcie pamięci. Procesor aparatu przetwarza materiał dostarczony przez matrycę, korygując go zgodnie z wartościami parametrów wybranych uprzednio przez użytkownika, przed wykonaniem zdjęcia, jak np. kontrast, nasycenie barw, wyostrzenie, balans bieli itp.

Pamiętajmy, że RAW-y nie wymuszają na użytkowniku wybierania odpowiednich ustawień dopiero w komputerze.

Każdy „surowy” plik zawiera informacje o parametrach ustawionych w aparacie (nasycenie, balans bieli itd.), lecz dane z matrycy nie zostają zmienione (jak w wypadku JPEG-ów). Plik zostaje „otagowany” znacznikami sugerującymi takie wywołanie, żeby rezultat odpowiadał JPEG-owi, który przy danych ustawieniach zapisałby aparat. Dzięki temu domyślnie pliki są wywoływane według ustawień wybranych w aparacie w momencie wykonania zdjęcia. Jeśli nie chcemy wywoływać RAW-ów, wystarczy wybrać opcję domyślną, dzięki czemu nie trzeba będzie ślęczeć przy komputerze, zachowując jednak możliwość bezstratnej zmiany ustawień lub wprowadzenia kompensacji kompozycji. Osoby dysponujące pojemnym dyskiem mogą się też zdecydować na skorzystanie z trybu zapisu RAW+JPEG, który zdjęcia zapisuje na karcie pamięci parami – jak można się domyślić po nazwie, każdemu RAW-owi towarzyszy JPEG. W rezultacie użytkownik ma do dyspozycji od razu „lekki” plik w formacie JPEG, który łatwo przesłać e-mailem, podczas gdy RAW powstaje niejako na wszelki wypadek, zapewniając spokój sumienia, gdyby okazało się, że na zdjęciu rejestrującym ulotną chwilę automatyka aparatu podjęła niewłaściwą decyzję, np. co do balansu bieli.

Fotograf, który nie boi się RAW-ów (patrz ramka), wiele decyzji podejmuje post factum, ponieważ ma do dyspozycji pełną informację zapisaną przez sensor. Dokonując zmiany wartości wybranych parametrów już po zrobieniu zdjęcia, nie tracimy jednak na jakości, gdyż mamy w rękach te same dane co aparat, zanim jeszcze zapisze zdjęcia jako JPEG-i.

Wiemy już, że ponieważ pliki RAW zawierają surową informację z matrycy aparatu, umożliwiają regulację wielu parametrów zdjęciowych po wykonaniu fotografii, bez obniżania jakości. Rolę procesora cyfrówki przejmują wtedy: fotograf, program do wywoływania RAW-ów i komputer. Największą zaletą plików o takim formacie jest możliwość powrotu do sposobu pracy sprzed cyfrowej rewolucji, która co prawda dała fotografom ogromne możliwości, ale obarczyła ich jednocześnie dużą odpowiedzialnością, znacznie zwiększając zakres decyzji, które należy podjąć przed wykonaniem zdjęcia.

Podstawowym problemem jest balans bieli, czyli odpowiednie zrównoważenie kolorów, tak by wyglądały naturalnie niezależnie od rodzaju oświetlenia, w którym powstała fotografia. Automatyka balansu bieli nie zawsze się sprawdza (ma też ograniczony zakres temperatur barwowych), ustawienia predefiniowane (nawet z możliwością dostrojenia ich do naszych preferencji) trzeba wybierać manualnie, a zdarza się, że sytuacja oświetleniowa zmienia się dynamicznie podczas fotografowania, przez co fotograf jest zmuszony wykonać kolejną czynność odrywającą go od skupienia na akcji i kompozycji. Zresztą czasem robimy zdjęcia w oświetleniu mieszanym, kiedy trudno szybko podjąć właściwą decyzję. Czyż nie lepiej móc ruszyć głową w domowym zaciszu i precyzyjnie ustawić balans bieli na skalibrowanym monitorze? Dzięki trybowi RAW jest to możliwe, a fotograf może skupić się na parametrach, bez których nie naświetli odpowiednio zdjęcia (poprawnie technicznie i kreatywnie), mianowicie na czasie otwarcia migawki i przysłonie.

Ze względu na przekazanie do dyspozycji fotografa nieobrobionego sygnału z matrycy RAW-y stają się swoistym cyfrowym negatywem. W czasach, kiedy fotografowało się na filmie, negatywy zapewniały największą rozpiętość tonalną, pozwalając na jednym zdjęciu zawrzeć szczegóły zarówno w jasnych światłach, jak i w głębokich cieniach. Mając do dyspozycji plik RAW, możemy skorzystać z funkcji kompensacji ekspozycji już po wykonaniu zdjęcia i to bez obniżenia jakości (oczywiście w sensownych granicach). To wielka zaleta i kolejny aspekt fotografowania w trybie rejestracji RAW-ów, związany ze zwiększeniem swobody fotografa i umożliwieniem mu skupienia się na najważniejszym – uchwyceniu jak najlepszego kadru.

Jak widać, największe zalety RAW-ów są związane z zachowaniem informacji obrazowych, które bezpowrotnie giną podczas zapisu JPEG-ów. Trudno o lepszy przykład niż eliminacja szczegółów przez algorytmy odszumiające. Wysokie czułości wiążą się zazwyczaj z pojawieniem się cyfrowego ziarna, czyli zakłóceń obrazu zwanych szumami. Zaawansowane aparaty pozwalają użytkownikowi samodzielnie wybrać poziom odszumiania, czyli software’owej redukcji szumów, która zazwyczaj skutkuje, niestety, eliminacją szczegółów. Dzięki RAW-om możemy skorzystać z oferowanych przez komputer mocy obliczeniowych i z precyzyjnej kontroli nad wszystkimi parametrami związanymi z redukcją szumów, na co pozwalają specjalne programy i „wtyczki” przeznaczone wyłącznie do redukcji szumów. Efekty z pewnością będą przewyższały to, co pozwalają osiągnąć z JPEG-ami systemy odszumiania wbudowane w aparaty.

Nie ma róży bez ognia

Oczywiście nie jest tak zupełnie różowo, RAW-y mają też kilka minusów – przede wszystkim ze względu na mnóstwo informacji, które zawierają. Są to przecież dość duże pliki, kilkakrotnie większe od JPEG-ów, które po wybraniu trybu RAW+JPEG są zapisywane równolegle na karcie pamięci. Dlatego wymagają pojemniejszych kart pamięci (w aparacie) i dysków twardych (do archiwizacji). Przez duże rozmiary są też bardzo wymagające, jeśli chodzi o moc obliczeniową procesora aparatu, co często skutkuje zwolnieniem maksymalnej prędkości zdjęć seryjnych i zmniejszeniem liczby zdjęć możliwych do wykonania w sekwencji. W wypadku JPEG-ów użytkownicy mogą już coraz częściej fotografować w serii aż do zapełnienia nośnika pamięci (przynajmniej jeśli robią zdjęcia lustrzanką), kiedy zaś zdecydują się na RAW-y, aparat zatrzyma się po kilku lub najwyżej kilkunastu zdjęciach (w zależności od modelu).

Trudno za zaletę uznać też nieuregulowaną sprawę standardów zapisu RAW-ów, przez co pliki z aparatów różnych producentów są z sobą niekompatybilne (patrz ramka). Niestety, raczej nie wyślemy też RAW-ów e-mailem, nie tylko dlatego, że będą za duże i nie każda skrzynka pocztowa je przyjmie, lecz również z powodu potencjalnych trudności z odczytaniem pliku przez adresata, jeśli nie będzie nim korzystający z RAW-ów, jak my, podobny „fotograficzny zapaleniec”.

Gorąco zachęcam do fotografowania w trybie RAW, a jeśli taki skok na głęboką wodę to dla was zbyt wiele, namawiam przynajmniej do rozważenia takiej możliwości. Nie trzeba też od razu skakać na główkę – bezpiecznie i blisko brzegu możemy popłynąć w nadmuchiwanych rękawkach trybu RAW+JPEG, który zapisze znajome JPEG-i, pozwalając jednocześnie zakosztować „ryzykanckich” RAW-ów. Jakość obrazu i możliwość podejmowania kluczowych decyzji już po wykonaniu zdjęcia powinny zrekompensować nieco większy nakład pracy niezbędny do wywołania RAW-ów (choć, jak już wspomniałem, i ten aspekt jest mocno demonizowany). Zatem – aparaty w dłoń i bierzmy się za fotografię na surowo!