Pionierzy fotografii. W.H. Jackson: jak fotografia zdobywała Dziki Zachód?

William Henry Jackson
(ur. 1843, Keeseville – zm. 1942, Nowy Jork)

Wojna z ołówkiem w ręku

Fotograf zdobywca Dzikiego Zachodu urodził się cztery lata po wynalezieniu fotografii, co już w młodości pozwoliło mu być świadkiem jej dynamicznego rozwoju. Tata Jackson, zamożny biznesmen, wcześnie sprawił sobie modny wynalazek zwany aparatem fotograficznym. Dość szybko się nim znudził, a młody William Henry otrzymał go jako zabawkę. Mama z kolei, której pasją było malarstwo akwarelowe, wpoiła synowi podstawy kompozycji i zamiłowanie do sztuki. Wszystko to, w połączeniu z wrodzonym talentem plastycznym, pozwoliło młodemu Jacksonowi szybko zdobyć pierwsze płatne zajęcie w roli rysownika, a wkrótce potem retuszera w zakładzie fotograficznym.

Wojna secesyjna pozornie przerwała karierę Jacksona, lecz tak naprawdę nadała jej nowy bieg. Gdy w 1862 roku jako dziewiętnastolatek zgłosił się na ochotnika do oddziału piechoty, szybko poznano się na jego zdolnościach artystycznych i zlecono tworzenie map oraz szkiców z życia obozowego. Wziął czynny udział w ledwie jednej bitwie, a w chwili odejścia z armii był już cenionym artystą.

Po wojnie Jackson dość szybko otrzymał kolejną propozycję dobrze płatnej pracy u fotografa. Zerwanie z ówczesną narzeczoną skłoniło go jednak do opuszczenia Vermontu i szukania szczęścia najpierw w Nowym Jorku, a później – śladami zdobywców i osadników – coraz dalej na Dzikim Zachodzie. W 1866 roku William Henry wsiadł do wagonu budowanej właśnie kolei transkontynentalnej Union Pacific. Wysiadł dopiero na ostatniej stacji Omaha w stanie Nebraska, a stamtąd dotarł aż do Wielkiego Jeziora Słonego. Tym razem dała znać o sobie żyłka biznesmena – rok później ściągnął do Omahy swojego brata Edwarda i wspólnie założyli studio Jackson Brothers, Photographers. Przez kolejne lata podczas licznych wypraw fotografowi udało się nawiązać przyjazne kontakty z kilkoma plemionami zamieszkującymi tamte rejony. Tak powstała słynna dziś kolekcja zdjęć Indian Dalekiego Zachodu.

Dokumentacyjne zdjęcia pejzażowe Jacksona, robione w celach reklamowych na zlecenie zarządu kolei Union Pacific, wpadły w ręce Ferdinanda Haydena, organizatora wypraw geologicznych do Yellowstone. Geolog w ostatniej chwili zaproponował Jacksonowi współpracę. W latach 1871–1878 Wiliam Henry był oficjalnym fotografem kolejnych wypraw naukowych Haydena.

Należy pamiętać, że ówczesna technika fotograficzna nie pozwalała na przejażdżki z kieszonkowym aparatem fotograficznym niedbale przerzuconym przez ramię. Jackson miał do dyspozycji tylko ciężkie i nieporęczne aparaty wielkoformatowe, pracował bez światłomierza i używał kruchych szklanych klisz, które po naświetleniu (od kilku sekund do kilkudziesięciu minut) wymagały natychmiastowej obróbki, nieraz w ekstremalnych warunkach. Do transportu niezbędnego sprzętu trzeba było zatrudnić kilkuosobowy „oddział fotograficzny”, nie zapominając o zaopatrzeniu jej w broń palną dla ochrony skalpów przed co bardziej krewkimi czerwonoskórymi. Jeśli weźmiemy to wszystko pod uwagę, każda z fotografii wykonanych przez Jacksona urasta do rangi czynu heroicznego. Dodajmy, że to właśnie te zdjęcia z Yellowstone przyczyniły się w dużej mierze do decyzji Kongresu o utworzeniu w 1872 roku Parku Narodowego Yellowstone – pierwszego rezerwatu przyrody w Stanach Zjednoczonych.

Przeminęło z wiatrem

Koniec XIX wieku ugruntował renomę Jacksona jako wybitnego fotografa i pejzażysty, właściciela studio fotograficznego w Denver, autora zdjęć prezentowanych na niezwykle popularnych wystawach. W latach 1894–1896 podróżował po Bliskim i Dalekim Wschodzie, Australii, Rosji, Syberii i Chinach, wykonując zdjęcia na zlecenie Światowej Komisji Transportu. Wkrótce potem znów dał się poznać jako obrotny biznesmen, wiążąc dalsze losy z pewną firmą wydawniczą z Detroit, której zaoferował swoje usługi oraz sprzedał kolekcję około 10 tys. negatywów. Stały się one obiecującym zalążkiem archiwów fotograficznych Detroit Publishing Company, która zaczęła na wielką skalę publikować tanie reprodukcje zdjęć i obrazów w formie plakatów i pocztówek. W okresie największego rozkwitu firma sprzedawała około siedmiu milionów reprodukcji rocznie, zarówno w  dużych miastach amerykańskich, jak i w Londynie czy Zurychu. Niestety pierwsza wojna światowa i nieuchronny wzrost konkurencji przyczyniły się do stopniowego upadku firmy.