Makrofotografia

Definicje

Najważniejszym kryterium decydującym o tym, czy mamy do czynienia z makrofotografią, była zawsze skala odwzorowania. W czasach dominacji małego obrazka (czy po prostu fotografii na filmie) za zdjęcie makro uznawało się fotografię, która pokazywała dany obiekt w skali 1 : 1 lub większej. Oznaczało to, że na materiale światłoczułym, czyli na filmie oglądanym gołym okiem, fotografowany przedmiot był naturalnej wielkości (lub większy). Gdybyśmy wycięli np. klatkę slajdu ze zdjęciem pierścionka i porównali jego wizerunek z samym pierścionkiem „na żywo”, to na prawdziwej makrofotografii pierścionek byłby przynajmniej tej wielkości, co w rzeczywistości. Nie ma to nic wspólnego z wielkością sfotografowanego obiektu na powiększeniu (czy to na odbitce, czy to wydruku, czy też ekranie monitora) – chodzi o to, by obraz rzutowany przez obiektyw na materiał światłoczuły był tej samej wielkości, co ten obiekt, lub większy.

Pojawienie się fotografii cyfrowej trochę skomplikowało całą sprawę. Po pierwsze, dlatego że matryce aparatów cyfrowych mają bardzo różne wymiary, które zmieniają się nie tylko w zależności od półki cenowej i zaawansowania sprzętu, ale też wraz z rozwojem technologii. Dzisiejsze sensory światłoczułe mają zupełnie inne wymiary od tych, które stosowano 5 lat temu (mowa o aparatach kompaktowych). Dodatkowo wielkość fizyczna matryc jest podawana zazwyczaj w umowny sposób za pomocą oznaczeń, które sprawiają wrażenie, jakby podawały przekątną matrycy (np. 1/2,3"), podczas gdy mają z nią niewiele wspólnego.

Problemy

Specyfika makrofotografii wiąże się z pewnymi wyzwaniami czy też problemami, które musimy rozwiązać. Niewielką odległość przedmiotową przeszkadzającą w niektórych sytuacjach (można np. rzucić cień na fotografowany obiekt lub spłoszyć efektownego owada) przezwyciężymy, stosując teleobiektyw makro, który zapewni takie samo powiększenie, ale przy zwiększeniu minimalnej odległości ogniskowania. Niewielką głębię ostrości (związaną z odległością – im bliżej, tym głębia mniejsza) zwiększymy, przymykając przysłonę. Jednak wtedy pojawi się inny problem – długi czas otwarcia migawki, który może wywołać poruszenie zdjęcia. Rozwiązania są dwa: do motywów statycznych statyw lub (do pewnego stopnia) sprzętowa stabilizacja obrazu, do motywów dynamicznych (czyli wszystkiego, co się rusza) podniesienie czułości – w celu skrócenia czasu otwarcia migawki, dzięki czemu możliwe będzie „zamrożenie” ruchu.

Innym problemem (zwłaszcza podczas fotografowania w plenerze) jest niedobór światła. I to niekoniecznie przez wspomniane przed chwilą wydłużenie czasu ekspozycji, ale ze względów estetycznych. Wszak makrofotografia nie polega tylko na umiejętności pokazania świata w skali mikro, ale na pokazaniu go w sposób miły dla oka lub zgodny z naszymi artystycznymi założeniami. Dlatego warto pokombinować z doświetlaniem i to zarówno za pomocą odbłyśników (modyfikujemy wtedy światło naturalne), jak i sztucznego oświetlenia błyskowego (kiedy sami zapewniamy źródło światła).

Narzędzia

Podstawowym narzędziem fotograficznym jest statyw, czyli recepta na ostre zdjęcia przy długich czasach otwarcia migawki. Niezależnie od tego, czy mamy aparat kompaktowy, czy lustrzankę, przyda się jakaś powierzchnia odbijająca, która pozwoli modelować światło – choćby tylko po to, żeby nieco doświetlić fotografowany obiekt i rozjaśnić cienie. W pewnych sytuacjach nieoceniona będzie lampa błyskowa, ale nie ta wbudowana w aparat, lecz flesz zewnętrzny – najlepiej przeznaczony do makrofotografii (pierścieniowy, w którym palniki okalają przednią soczewkę obiektywu, lub kilkupalnikowy – np. ten z zestawu Nikon Close-up Speedlighting Kit R1C1). Użytkownicy kompaktów, które na to pozwalają, mogą zainwestować w nasadki przybliżające (nazywane czasem konwerterami makro). Aby uniknąć niewygody przekomponowywania kadru po zablokowaniu ostrości, warto zdecydować się na wybór trybu autofocusa wielopunktowego z manualnym wyborem aktywnego pola.

Użytkownicy lustrzanek, którzy zamierzają zająć się makrofotografią na poważnie, powinni zainwestować w obiektyw makro, taki jak np. 60 mm f/2.6G ED AF-S Micro Nikkor lub (jeśli zależy nam na zachowaniu większej odległości) 200 mm f/4D ED-IF AF Micro Nikkor. Niektórzy producenci mają w swojej ofercie tzw. pierścienie pośrednie, które montuje się między obiektyw i aparat. Dzięki zwiększeniu odległości od materiału światłoczułego, zmniejsza się najkrótsza odległość przedmiotowa – im więcej pierścieni, tym bardziej możemy się zbliżyć do fotografowanego obiektu. Dzięki pierścieniom można zwykły obiektyw zamienić w obiektyw makro. Minusem tego rozwiązania jest strata światła i często brak komunikacji między obiektywem a korpusem, choć są firmy, które produkują pierścienie umożliwiające zachowanie pełnej automatyki pracy aparatu.

Pamiętajmy jednak, że najważniejszymi narzędziami fotografa są dobre oko i myśląca głowa – nie ruszajmy się bez nich z domu.

Zainteresujmy się żyłkami liści, które w dużym zbliżeniu przypominają dorzecze rzeki sfotografowane z lotu ptaka. Spróbujmy wykorzystać małą głębię ostrości, by odrealnić wizerunek jakiegoś zupełnie zwyczajnego przedmiotu (choćby widelca) lub po prostu podkreślić w ten sposób jego trójwymiarowość. Dzięki selektywnemu kadrowaniu (przez duże zbliżenie) i selektywnej głębi ostrości (również łatwej do uzyskania dzięki niewielkiej odległości przedmiotowej) makrofotografia to znakomity pretekst do tworzenia abstrakcji. Dzięki fotografii makro filateliści mogą katalogować swoje zbiory, próbując swoich sił w reprodukcji.

Makrofotografia to przepustka do innego świata, fascynującej krainy często niedostępnej na co dzień. Jednym z plusów złagodzenia definicji fotografii makro w erze cyfrowej jest upowszechnienie jej wśród amatorów, których wcześniej odstraszał świat specjalnych obiektywów, lamp błyskowych i pierścieni pośrednich. Dzięki aparatom kompaktowym i możliwości natychmiastowego obejrzenia zdjęć dziś niemal każdy może zasmakować makrofotografii i, być może, skuszony sięgnie z czasem po bardziej zaawansowane narzędzia.