Jak zrobiłem to zdjęcie – Tomasz Wiech, czyli Skawce i droga donikąd

Wstęp

Opowiem o tym, jak i dlaczego powstały dwa zdjęcia. Na pierwszy rzut oka na pewno tego nie widać, ale oba są wynikiem zupełnie różnych okoliczności. Pierwsze należy do dużego projektu dokumentalnego, drugie zarejestrowałem przy okazji, podczas jednej z podróży po Polsce.

Skawce i droga donikąd

Dokumentowałem losy nisko położonej wsi Skawce, która znajdowała się, a w zasadzie jeszcze się znajduje przy drodze krajowej łączącej Wadowice z Suchą Beskidzką. Od lat 70. w okolicy przygotowywano teren pod zbiornik retencyjny. Skawce były ostatnią wsią na terenie przyszłego jeziora. Ponieważ proces ten trwał bardzo długo, miejsce stopniowo się wyludniało – znikały domy, dwa sklepy, szkoła… Mieszkańcy wiedzieli, że nie ma co się rozbudowywać ani inwestować w kosztowne remonty. Roboty (lub ich brak) ciągnęły się latami. W latach 2007–2012 nastąpiło gwałtowne przyspieszenie. Kolejne domy wyburzano. Obecnie zostało już kilka ostatnich.

Jeździłem do Skawiec wielokrotnie, przede wszystkim w latach 2008–2010. Dokumentowałem zmiany, robiłem portrety mieszkańców. Zdjęcia ostatecznie pokazałem w 2010 r. w toruńskim Centrum Sztuki Współczesnej jako multimedialną prezentację z wykorzystaniem dwóch ekranów. Nie zakończyło to jednak mojej pracy nad tym tematem. W ostatnich latach byłem tam kilkakrotnie – w tym roku też chciałbym pojechać. Proces zanikania jeszcze się nie zakończył i wydaje mi się ważne, żeby to udokumentować.

Prezentowane zdjęcie jest trochę mylące i o to mi między innymi chodziło. Na pierwszy rzut oka wygląda na jeden z licznych absurdów zafundowanych nam przez uprawiających radosną twórczość drogowców – szosa donikąd. Tymczasem nie o jednostkową, samodzielną anegdotę tu chodzi, lecz o dłuższą opowieść. Jest to bowiem pozostałość drogi zasypanej podczas budowy nowej szosy, która prowadzi górą widocznego na zdjęciu nasypu (w kadrze zmieścił się nawet fragment barierki, którą widać, dopiero kiedy wie się, czego szukać). Minęło już wystarczająco dużo czasu, żeby miejsce zdążyło zarosnąć dziką roślinnością, stąd wrażenie opuszczenia.

Ta fotografia to doskonały przykład tego, jak duże znaczenie dla odbioru obrazu miewa kontekst tak nielubiany przez zwolenników teorii, głoszącej, że „dobre zdjęcie broni się samo”. Otóż nie zawsze się broni, bo nie zawsze musi, czasem wręcz wyrwane z kontekstu niesie zupełnie inną informację niż ta, którą chce przekazać autor. A jeśli zależy nam na w miarę bliskim odniesieniu do rzeczywistości, na tym, by fotografia opowiadała o otaczającym nas świecie, kontekst często okazuje się niezbędny. Dotyczy to zwłaszcza fotografii dokumentalnej czy w zasadzie każdego gatunku fotografii opartego na tworzeniu zbioru obrazów, który staje się czymś więcej niż tylko sumą swoich części.

Sprzęt, czyli to, co mam

Sprzęt nie jest dla mnie najistotniejszym czynnikiem. Nie powinien przeszkadzać w fotografowaniu, lecz dawać takie rezultaty, na jakich mi zależy. Ostatnio lubię sobie utrudniać fotografowanie – stosuję np. obiektywy z pochyłami i przesunięciami, często używam statywu. Mogę sobie na to pozwolić, bo gdzie indziej szukam teraz tematów. Interesuje mnie to, co nie da się podpatrzyć i zarejestrować. Interesuje mnie współczesność, stan naszej świadomości, wirtualność. Obecnie moja praca bardziej polega na wyszukiwaniu przejawów tego, co z natury nie jest materialne.

Z punktu widzenia techniki nie zmienia się u mnie jedno – zupełnie nie fascynuje mnie fizyczność fotografii jako obiektu czy procesu. Dla mnie liczy się przede wszystkim treść, niezależnie od tego, jak zdjęcie zostało wykonane lub w jaki sposób jest prezentowane widzom. Nie jestem więc sprzętowym dogmatykiem. Nie marzę ani o najnowszych matrycach, ani o głębi wielkoformatowego aparatu.

Jak widać, prezentowane zdjęcia były dla mnie głównie pretekstem, żeby opowiedzieć o tym, jak różne zdjęcia wymagają odmiennego podejścia – nie tylko podczas fotografowania, lecz przede wszystkim w trakcie oglądania. Warto od czasu do czasu pomyśleć o tym, na jak wiele sposobów można czytać zdjęcia, pamiętając, że nie ma na to jednego, najlepszego sposobu.