Jak zrobiłem to zdjęcie – Mikołaj Grynberg, czyli niedokończona kolekcja mistrzów

Podwożę Turowicza na dworzec

Drugi na mojej liście był Jerzy Turowicz – on również nie lubił być fotografowany. Początkowo myślałem nawet, że jest do mnie uprzedzony, ale wspólni znajomi przekonywali, że problemem nie jestem ja, tylko ogólna niechęć redaktora do stawania przed aparatem. Poradzono mi, żebym przy najbliższej okazji, kiedy redaktor będzie w Warszawie, zaproponował mu podwiezienie na dworzec. Zawsze szukał jakiejś przyjaznej duszy, która pomoże mu dojechać na pociąg. Oczywiście nie zamierzałem go oszukiwać i od razu przyznałem się do podstępu, ale na szczęście pan Jerzy – może z wdzięczności? – zgodził się, żebyśmy po drodze na dworzec zajrzeli na chwilę do studia.

Na miejscu okazało się, że przełomu nie było – po pierwszym zdjęciu pan Turowicz wstał i chciał wychodzić. „Jedziemy już?” zapytał. Musiałem być stanowczy, ponieważ bardzo zależało mi na tych zdjęciach. Jednak nastawienia modela nie zmieniłem i redaktor do końca sesji nie poczuł się komfortowo. Odwracał się od aparatu, przysłaniał twarz dłonią, wyraźnie się męczył. Z radością powitał moment, kiedy musieliśmy już ruszać na dworzec. Zgodnie z obietnicą odwiozłem pana Jerzego na pociąg i pożegnałem, mówiąc, że niebawem prześlę fotografie.

Niestety Jerzy Turowicz nie zdążył obejrzeć tych portretów – zmarł, zanim zdążyłem zrobić odbitki. Zacząłem zauważać pewną niepokojącą prawidłowość. Jak się później okazało – nie tylko ja.

Przyznam, że przeszła mi przez głowę taka myśl, ale przegoniłem ją jako absurdalną. Mimo to czułem się niezręcznie, namawiając do pozowania. Od zawsze bardzo interesowały mnie osoby w podeszłym wieku (ze względu na ich doświadczenie życiowe, spojrzenie z dystansu), dlatego zdawałem sobie sprawę, że prędzej czy później któryś z moich bohaterów może odejść z tego świata. Przecież to nie ja przynosiłem pecha – to niemożliwe, prawda?

Pan Jeremi zgodził się na sesję, a ja – z duszą na ramieniu – zrobiłem mu portret. Żył później jeszcze długo. „Klątwa” została zdjęta. Uff.

Projekt bardzo osobisty

Prezentowane zdjęcia nie były dotąd nigdzie publikowane – funkcjonowały jedynie w obiegu towarzyskim. Co prawda portrety profesora Bardiniego i redaktora Turowicza zostały nagrodzone w konkursie Ilforda, ale poza tym widziały je tylko osoby bezpośrednio zainteresowane. Portret pana Jeremiego Przybory dałem w prezencie jego synowi, a profesor Bardini spogląda do dzisiaj na gości warszawskiego Teatru Powszechnego.

Nie zrealizowałem swojego projektu sportretowania mistrzów – po drodze zmieniły się moje priorytety. Jednak wciąż fotografuję w zasadzie wyłącznie ludzi dla mnie ważnych. Wszystkie moje zdjęcia są w pewnym sensie osobiste – choćby ze względu na to, jak wiele uwagi im poświęcam. Fotografuję na czarno-białej kliszy, a w wypadku fotografii opisywanych w artykule odbitki były dodatkowo tonowane i ręcznie kolorowane, więc są to prace unikatowe (gdybym dziś miał je przygotować ponownie, wyglądałyby inaczej niż wersje sprzed lat, ponieważ przy tej metodzie pracy nie da się dwukrotnie uzyskać idealnie takich samym efektów). Każda odbitka jest na swój sposób wyjątkowa, jedyna w swoim rodzaju – tak jak ludzie, którzy zostali na nich przedstawieni.