Jak zrobiłem to zdjęcie – Leszek Szurkowski, czyli historia dwóch widelców

Wstęp

Przeglądając archiwum w poszukiwaniu fotografii, z którymi wiążą się ciekawe historie, trafiłem na dwie, które dzieli jedenaście lat, cel powstania i konwencja wizualna, ale łączy temat, a w zasadzie obiekt, który na nich przedstawiłem. Zapraszam do przeczytania historii dwóch widelców.

Widelec historyczny

Zacznę chronologicznie, czyli od fotografii z 1972 roku. Przechodziłem wtedy okres konceptualny – fotografowałem w czarni i bieli, a powiększenia zawsze były bardzo duże, 100×70 cm. W tym samym czasie powstał krótki cykl ukazujący dłoń, która gniecie kromkę chleba. Z tego powodu kilka lat później nie pojechałem na festiwal do Arles (cenzura zablokowała wydanie paszportu – ponoć lekceważyłem i bezcześciłem chleb robotniczy; myślę, że pusty widelec mógł zostać uznany za podobnego wroga ustroju, podkreślając puste półki sklepowe…). Ale wróćmy do rzeczy.

Zdjęcie wykonałem w salonie Poznańskiego Towarzystwa Fotograficznego, ponieważ była tam odpowiednio duża przestrzeń zamknięta w białych ścianach, których potrzebowałem jako odbłyśników. Do oświetlenia wykorzystałem dwie żarówki 500 W – jedna oświetlała rękę z góry, druga była skierowana na ścianę. Fotografowałem małoobrazkową prakticą i obiektywem Flektogon 20 mm. Zdjęcie wykonałem na filmie ORWO o nominalnej czułości 27 DIN (odpowiednik ISO 400), który podczas wywoływania forsowałem do 32 DIN (odpowiednik ok. ISO 1200). Co prawda zabieg ten znacznie zwiększał ziarno, ale przy tak wysokim kontraście nie stanowiło to dla mnie problemu.

Widelec futurystyczny

W 1982 roku wyjechałem do Kanady i stanąłem przed trudnym zadaniem rozpoczęcia kariery od nowa. Szukałem jakiegoś punktu zaczepienia i ponieważ przed wyjazdem w Polsce zajmowałem się m.in. fotografią żywności, postawiłem na tę tematykę. Zrobiłem rozeznanie na rynku i postanowiłem spróbować czegoś, czego wcześniej nie było.

Dysponowałem wtedy dostępem do warsztatu, a ponieważ mieszkałem w prowincji, która słynie z długich i ciężkich zim, miałem bardzo dużo czasu na rozmyślanie i próbowanie nowych pomysłów. Do tego zdjęcia samodzielnie wyciąłem z czarnego akrylu talerze. Sam też odpowiednio powyginałem widelec. Mimo że na pierwszy rzut oka fotografia ta wygląda na rezultat wykorzystania skomplikowanego oświetlenia studyjnego i późniejszej obróbki w programie graficznym, wykonałem tylko jedną ekspozycję, a scenę oświetliłem jednym światłem – żarówką o mocy 500 W (ze względów finansowych oświetlenie typu „zrób to sam”).

Użyłem kamery wielkoformatowej, którą załadowałem diapozytywem 4×5 cali Fujichrome. Lampę ustawiłem z tyłu za dyfuzorem. Była to lampa, którą sam zrobiłem m.in. z miski stalowej, a do rozproszenia światła użyłem specjalnego niepalnego materiału używanego na planach filmowych zamocowanego bezpośrednio do reflektora lampy. Pracowałem w nowym środowisku, w obcym kraju i nie było mnie wtedy stać na kosztowne oświetlenie studyjne – większość sprzętu i akcesoriów musiałem sobie zrobić sam. Światło dodatkowo zmiękczyłem, przepuszczając je przez duży arkusz białego akrylu. Skorzystałem też z zastawek i blend, by zmniejszyć liczbę odbić i oświetlić aranżację wyłącznie kontrolowanym światłem sztucznym, zmniejszając wpływ oświetlenia zastanego na rozkład światła i cieni na fotografowanej scenie. Szczegóły widać na załączonym schemacie. Archiwalne zdjęcie czarno-białe z 1983 roku pokazuje, jak proste były środki, z których korzystałem. Wystarczy odrobina wyobraźni i doświadczenie, by prostymi narzędziami osiągnąć efektowne rezultaty. Myślę, że to zdjęcie znakomicie broni się również dziś przy nieporównywalnie łatwiejszym dostępie do narzędzi i możliwości obróbki komputerowej. Jest dowodem na to, że bardziej liczy się pomysł niż sprzęt

Gotowe zdjęcie wysłałem na konkurs prestiżowego czasopisma „Communication Arts” – trafiło do wydawanego przez nich rocznika, który był rozsyłany do 60 tysięcy prenumeratorów na całym świecie. Niewiele wcześniej zdjęcie trafiło na okładkę „The Studio Magazine” (czerwiec 1985).

Co ciekawe, konkurs „Communication Arts” był otwarty również na zgłoszenia zza żelaznej kurtyny – mimo i tak niskich opłat za udział fotografowie z bloku wschodniego byli z nich zwolnieni. Szkoda, że niewiele osób o tym wiedziało – ja dowiedziałem się, będąc już w Kanadzie...

Od tamtej pory fotografia ta trafiła na 21 okładek amerykańskich czasopism. Jeszcze kilka lat później ludzie zadawali redakcjom pytanie, gdzie można kupić takie sztućce. Z kolei pod koniec lat 90. pytanie się zmieniło – wtedy wszyscy chcieli się dowiedzieć, jakiego filtra w Photoshopie użyłem do wygięcia widelca. Czasy się zmieniają, ale dobra fotografia broni się sama – jak widać, nawet na galopującym pod kątem wyśrubowanych wymagań technicznych rynku reklamowym.

Schemat oświetlenia

Powiększ

Powiększ

Przeczytaliście historię i sposób powstania dwóch zdjęć, z których jedno na chwilę pośrednio zamknęło mi drogę rozwoju kariery (uniemożliwiając wyjazd do Arles), a drugie wręcz przeciwnie – w pewnym sensie rozpoczęło moją karierę w USA. Pierwsze jest świadectwem mojego rozwoju artystycznego, drugie do dziś – mimo że powstało wiele lat temu i przy użyciu środków dalekich od cyfrowej sterylności XXI wieku – funkcjonuje w obiegu komercyjnym. Zupełnie przypadkiem tematem był ten sam bizantyjski zębaty przyrząd do jedzenia.