Jak zrobiłem to zdjęcie – Jacek Poremba, czyli portret osobisty

Szara Toskania, czyli w poszukiwaniu stylu

Kiedy myślimy o Toskanii, mamy przed oczami malownicze wzgórza, strzeliste cyprysy, średniowieczne miasteczka na stromych zboczach, skarby sztuki zgromadzone we Florencji. Oczywiście obrazy te są skąpane w ciepłej poświacie popołudniowego słońca. Kiedy nie wypaliło pewne zlecenie, które miałem wykonać właśnie w tej części Włoch, postanowiłem i tak pojechać na miejsce, ale z myślą o przywiezieniu ze sobą do Warszawy zupełnie innych zdjęć.

Był koniec lat 90., czas kiedy nareszcie zaczynaliśmy mieć szerszy dostęp do sprzętu fotograficznego, co wywołało swoisty kult aparatu. Żeby być fotografem, należało najpierw zaopatrzyć się w porządną lustrzankę. Postanowiłem pójść pod prąd i w to malownicze miejsce zabrałem ze sobą tylko najtańszy plastikowy kompakt małoobrazkowy, jaki znalazłem, i zapas przeterminowanych diapozytywów. Aparat nie dawał żadnej kontroli nad zdjęciem (poza mniej lub bardziej dokładnym kadrowaniem), a przeterminowane slajdy gwarantowały dodatkowe niespodzianki po odebraniu filmu z laboratorium. Po okolicy jeździłem przywiezionym w samochodzie rowerem i beztrosko pstrykałem, nie unikając typowych dla regionu obrazów – miałem już bowiem pomysł, który miał sprawić, że zdjęcia z pewnością będą odbiegały od standardu toskańskiej ikonografii.

Postanowiłem pokombinować w ciemni i wykorzystać czarno-białe materiały Polaroida. Slajd ze zdjęciem wkładałem w karetkę powiększalnika i rzucałem obraz na maskownicę, do której była przymocowana kaseta z dającym czarno-biały negatyw materiałem natychmiastowym. Najpierw układałem tam pustą kasetę z białą kartką w miejscu kliszy, żeby móc precyzyjnie ustawić kadr i ostrość. Następnie umieszczałem w tym miejscu już normalną, niezużytą kasetę i naświetlałem. Potem wkładałem kasetę w aparat Polaroida, żeby naświetlone zdjęcie przeciągnąć przez system rolek, który aktywował wbudowaną chemię. Metodą prób i błędów doszedłem do sposobu, który dawał najbardziej przewidywalne i najbardziej zgodne z moimi oczekiwaniami rezultaty. W ten sposób powstał cykl pokazujący Toskanię zupełnie inaczej, niż zwykło się to robić.

Co ciekawe, ta zawężona skala tonalna, zanurzona w niskim kontraście ciemnych szarości, stała się moją sygnaturą – znakiem firmowym projektów osobistych. W ten sposób od początku realizowałem np. cykl fotografii z Sudanu (choć w tym wypadku oryginał zdjęcia był naświetlany na średnioformatowym negatywie). Doszedłem do niego, działając niejako w kontrze do ogólnie przyjętych norm, uciekając od perfekcji sprzętowej, zdając się początkowo na przypadek.

Zachęcam do podobnych eksperymentów, ponieważ, łącząc dwie znane mądrości ludowe – kto pyta, nie błądzi; kto szuka, ten znajdzie. Co prawda, realizując zdjęcia w ten sposób, sam się prosiłem o niezrozumienie laborantów, którzy wielokrotnie odkładali moje zdjęcia na kupkę z nieudanymi odbitkami, ale było warto. Przez pewien czas musiałem nawet odpowiadać na sugestie, że „Poremba nie umie robić zdjęć”. Na szczęście nie trwało to zbyt długo. Mam nadzieję, że udało mi się przekonać parę osób do patrzenia na fotografię nie przez pryzmat technicznych oczekiwań i gotowych przepisów na „dobre zdjęcie”, lecz z głową otwartą na nowe pomysły i z wiarą w świadome, autonomiczne decyzje fotografa.

Tak jak wiele osób myślących trzeźwo o fotografii, mam przekonanie, że zdjęcia robimy przede wszystkim głową – że dopiero potem do gry wchodzi sprzęt (aparat, obiektyw, komputer). Okazuje się, że aby dojść do takiego wniosku, nie trzeba zawodowo zajmować się fotografią przez kilkadziesiąt lat. Obok widzicie zdjęcie „aparatu fotograficznego”, który z klocków Lego zrobił dla mnie mój ośmioletni syn Franek. Kiedy mi go wręczał, powiedział: „Zabieraj go ze sobą na sesje, ale za każdym razem wolno ci zrobić tylko jedno zdjęcie”. A potem dodał: „Zapisuj je tutaj” i wskazał palcem moje czoło. Myślę, że trudno o bardziej optymistyczną puentę tego artykułu.