Jak przygotować pracownię fotograficzną – część 1, sprzęt. Wyjaśnia krok po kroku Michał Leja

Własna pracownia pozwala stworzyć coś z niczego. Ta reinterpretacja okładki zespołu Massive Attack powstała z plastikowych butelek, a oświetlona została światłem padającym pionowo z góry.

1. Wstęp

Każda osoba robiąca zdjęcia ma pewien utarty wzorzec fotografa. Wzorzec, który może nie tyle sprowokował ją do fotografowania, ile nakierował na pewną ścieżkę rozwoju. W początkowej fazie mojego fotografowania był to Thomas, bohater filmu Powiększenie Michelangelo Antonioniego. Film ten nie jest oczywiście podręcznikiem bycia fotografem. To wielowymiarowe dzieło kinematografii, w którym główny bohater poza sesjami zdjęciowymi fotografuje coś zagadkowego, co musi rozwikłać. Niemniej jednak otoczka, którą aktor roztacza wokół siebie, to, jak pracuje, co go interesuje, jest dla młodego (stażem i wiekiem) umysłu niesłychanie inspirujące. Jedną z rzeczy, których mu najbardziej zazdrościłem, była pracownia składająca się z ciemni i studia, gdzie reżyserował sesje zdjęciowe.

Wtedy też pojawiło się w mojej głowie marzenie posiadania własnej. Było to o tyle problematyczne, że jako nastolatek nie dysponowałem stosownym pomieszczeniem ani budżetem, który takie pomieszczenie pozwoliłby wynająć. Z ciemnią było łatwiej: jak wielu fotografów w tamtych czasach zacząłem od okupowania łazienki, by po wielu trudnych rozmowach z domownikami nierozumiejących kategorycznego zakazu wstępu, przeprowadzić się do zaadaptowanej na ciemnię letniej kuchenki, w której miałem tyle miejsca, że mogłem poruszać się tylko wokół własnej osi.

Wiedziałem, że studio musi spełniać inne warunki, o których napiszę w drugiej części poradnika, więc zapisałem się do klubu fotograficznego, gdzie mogłem z takowego korzystać.

Własna pracownia to ogromny komfort, nikt nie narzuca warunków najmu, nikt się nie kręci. Niezależnie od tego, gdzie będzie się mieściła, musimy skompletować niezbędny sprzęt. Czy można mówić o niezbędnym minimum? Można, ale tylko po to, żeby takie miejsce uruchomić. Z czasem ilość sprzętu będzie rosła i rosła. To naturalne, każdy fotograf to zbieracz. Na sesji może przydać się dosłownie wszystko, od patyczków do szaszłyków po cyrkulator powietrza (profesjonalna nazwa mocnego wiatraka/wentylatora).

Ale zacznijmy od początku, czyli od gromadzenia sprzętu i akcesoriów. Może to trwać kilka lat, bo podejrzewam, że mało kogo będzie stać na jednorazowe zakupy za kilkanaście albo nawet kilkadziesiąt tysięcy złotych…

01 02 03 „Wielka trójca”, czyli sztandarowe zoomy Nikona: 14–24, 24–70 i 70–200. Wszystkie ze światłem 2,8. Obiektyw 105 mm f/1,4 to nowy król portretówek, ale moim faworytem pozostaje 85 mm f/1,8, który jest 5 razy tańszy. Obiektywy PC-E pozwalają na kontrolę perspektywy (funkcja shift) oraz kontrolę płaszczyzny ostrości (funkcja tilt).

3. OBIEKTYWY

Obiektyw to ta ważniejsza część zestawu fotograficznego – oko aparatu. To za jego pomocą możemy ten sam temat przedstawić w dwojaki sposób (na przykład używając różnych ogniskowych). Wybór optyki należy rozpocząć od określenia potencjalnych tematów, z którymi będziemy musieli się zmierzyć. Inny zestaw sprawdzi się w portretach i modzie, jeszcze inny w fotografowaniu małych przedmiotów. Można wyjść z założenia, że sprawę załatwi „wielka trójca”, czyli obiektywy 14–24, 24– 70 i 70–200 (lub inne pokrywające ten zakres). To jest po części prawda. Ograniczenia pojawią się, gdy będziemy chcieli uzyskać papierową głębię ostrości, mocny bokeh (rozmycie tła) czy dużą skalę odwzorowania (makro). Osoby chcące zająć się fotografowaniem ludzi (rodzin, modeli) powinny rozważyć zakup optyki portretowej. Takie obiektywy jak 85 mm, 105 mm czy 135 mm pozwolą uzyskać nie tylko małą głębię ostrości i ładniejszy bokeh, ale zazwyczaj cechują się lepszymi parametrami obrazu (ostrość, dystorsja, winietowanie). Nawet najtańsza konstrukcja z tego zestawienia, czyli 85 mm f/1,8 G to znakomite szkło.

Przy niewielkich produktach swoje walory pokażą w pełnej krasie obiektywy makro, zwane w systemie Nikona Mikro-Nikkor. Najbardziej zaawansowanymi konstrukcjami są obiektywy PC-E; to te, które zapewniają dużą skalę odwzorowania oraz pozwalają na kontrolę perspektywy i płaszczyzny ostrości. Można je również wykorzystać do uzyskania nietypowych portretów (patrz: Fotograf Miesiąca – Jacek Poremba.

ILE TO KOSZTUJE?

Obiektywy z półki zawodowej to zawsze był duży wydatek. Każdy z „wielkiej trójcy” to koszt minimum 7000 PLN (najnowsze wersje oscylują wokół 10–12 tys.). Flagowy model portretowy (105 mm f/1,4) to podobna cena. Obiektywy do zastosowań specjalnych, jakimi są konstrukcje PC-E, startują od 6500 PLN. Tak, wiem – fotografia to nie jest tanie hobby. Nie oznacza to jednak od razu, że trzeba sprzedać samochód z garażem, żeby mieć wyjątkowo dobre konstrukcje. Przykładem może być portretówka 85 mm f/1,8, za którą zapłacimy nieco ponad 2000 PLN. Podobnie jest z szerokokątnym szkłem 35 mm f/1,8 FX, który jest moim ulubionym z całego zestawu Nikona.

Namawiam też do zakupu szkieł egzotycznych, które bardziej niż na poprawność techniczną stawiają na niepoprawność techniczną i jakiś aspekt szaleństwa… Jaki? Zapytajcie Magdy Wasiczek! ;-) Albo obejrzyjcie rozmowę z fotografką lub wideoporadnik z nią w roli głównej.

01 02 03 04 05 Lampa halogenowa o mocy 1000 W jest świetna nie tylko do fotografowania, ale i do suszenia świeżo pomalowanych ścian ;-) Lampy systemowe wygrywają z konkurencją rozmiarem i mobilnością. Lampy studyjne dają największą moc. Są też najdroższe. Widoczny na zdjęciu produkt z Chin to nieopłacalna inwestycja, która ma bardzo niestabilne parametry. Jednym z najbardziej praktycznych modelatorów światła jest parasol. Czarnego używamy, odbijając od niego światło, białego – przepuszczając je. Modelatorów światła jest mnóstwo. Pozwalają uzyskać całe spektrum efektów oświetleniowych.

4. LAMPY

Bez światła nie ma fotografii, wszyscy o tym doskonale wiemy. Jeżeli nasza pracownia dysponuje oknami, to super, mamy część problemu z głowy. Jeśli okna są ogromne i dodatkowo wychodzą na południową stronę, to można uznać, że wygraliśmy w fotolotto ;-)

Niestety tak wyjątkowymi pomieszczeniami dysponują nieliczni. Z pomocą przyjdą lampy. Ja osobiście zaczynałem od halogenów budowlanych. Nie było to złe jakościowo światło (miało stabilne widmo i przewidywalną temperaturę barwową), ale jeden mankament – szybko i bardzo się nagrzewały, przez co z modelek spływał makijaż, a lody topniały szybciej, niż zajmowała droga od nich do aparatu. Bardziej zaawansowanymi konstrukcjami są lampy świetlówkowe czy ledowe (nie mam tu na myśli charakterystycznych, pozwijanych świetlówek rodem z Państwa Środka – te mają niestabilne widmo i przy fotografowaniu z krótkimi czasami naświetlania zdjęcia mogą dawać różną barwę). Zakup takiego systemu może się opłacić, gdy poza fotografowaniem planujemy też filmować.

Jeśli chcemy skupić się tylko na fotografii, najwygodniejsze będą lampy błyskowe. Jeśli pracownia jest niewielka, świetnie sprawdzą się markowe lampy systemowe. Korzystając z lamp Nikona, mamy możliwość bezprzewodowego sterowania nimi (system CLS). Ich ogromną zaletą jest mobilność – zasilają je najpopularniejsze na świecie baterie. Ograniczeniem jest moc, która w przypadku dużych planów może okazać się niewystarczająca. Wtedy możemy na jednym statywie umieścić dwie, trzy lampy albo nawet dziesięć.

Jeśli nie uśmiecha nam się żonglowanie dużą liczbą lamp systemowych, musimy przesiąść się na lampy studyjne. Ich przewagą jest moc, ograniczeniem – mobilność. Lampy kompaktowe to te zasilane bezpośrednio z gniazdka w ścianie. Jeśli myślimy o organizowaniu sesji plenerowych, potrzebne będą lampy z bateriami (coraz popularniejsze rozwiązanie) lub generatorami. Sęk w tym, że wtedy koszty zakupu rosną szybciej niż grzyby po deszczu…

Moc to nie jedyna zaleta systemów lamp studyjnych – kolejna to mnogość modelatorów światła. Od garnków przez parasole do softboksów. Do wyboru, do koloru! Kiedy już założymy taki modelator, dobrze byłoby podejrzeć efekt. Tu z pomocą przychodzi kolejna funkcja – światło pilotujące – której nie ma w lampach systemowych (przynajmniej nie w tej formie; jedyne, co mają do zaoferowania, to ultraszybki błysk stroboskopowy, który na dłuższą metę jest nie to zniesienia). Dzięki niemu możemy zobaczyć, jaki jest kąt padania światła, jaka jest jego ostrość (czy miękkość).

ILE TO KOSZTUJE?

Światło, tak jak obiektywy, ma swoją jakość, a za jakość trzeba zapłacić. Różnice w jakości lamp błyskowych można dostrzec na wielu polach. W markowych lampach systemowych realizowane są zaawansowane tryby pomiaru światła, komunikacja bezprzewodowa (z precyzyjnym pomiarem TTL), synchronizacja z ultrakrótkimi czasami naświetlania. Za najnowszego Nikona SB-5000 musimy zapłacić 2200 PLN, za jego chiński odpowiednik cztery razy mniej. Ale poza ceną producent ściął cały szereg funkcji.

Z lampami studyjnymi zasady są takie same. Prezentowana przeze mnie lampa kosztowała ok. 600 PLN. Za produkt szwedzkiej firmy Profoto damy 10 razy więcej. Czym góruje nad chińskim odpowiednikiem? Na przykład stabilną temperaturą barwową. W tanich konstrukcjach zmienia się ona wraz ze wzrostem mocy. Żywotność to kolejny aspekt, za który płacimy. No i dochodzimy wreszcie do wyceny innowacyjnych pomysłów inżynierów, czy to Nikona, czy Profoto, która jest potem po prostu kopiowana przez producentów zamienników.

Co bym kupił na początek? Albo lampy systemowe, bo są stosunkowo niedrogie i niesłychanie praktyczne, albo używany zestaw lamp studyjnych, ale koniecznie ze sprawdzonego źródła – to bardzo delikatne przedmioty. Koniecznym dodatkiem do lamp są modelatory światła. Tutaj jakość równa się żywotność. Parasole i softboksy są konstrukcjami, które szybko się zużywają. Płaszczyzny odbijające można wykonać ze styropianów lub spienionego PCV, więc koszt zamknie się w kilkudziesięciu złotych (więcej na temat samodzielnego przygotowywania akcesoriów studyjnych znajdziesz w artykule „Jak i kiedy fotografować z blendą” oraz w cyklu „Domowe studio bez nakładów finansowych”).

01 02 03 04 05 06 Małe statywy są poręczne podczas podróży, ale smutna prawda jest taka, że statyw powinien być ciężki – masa stabilizuje. Najcięższe i najmniej mobilne (chyba że jeździmy po płaskim) są statywy kolumnowe. Głowicę kulową obsługuje się szybko, ale jest mało precyzyjna. Głowica 3D ma pokrętło dla każdej z osi. Głowica z mikroprzesuwem najlepiej sprawdzi się przy precyzyjnym ustawianiu kadru. Lampy błyskowe również mają swoje dedykowane głowice. Tu widać dwa rodzaje głowic pod lampy systemowe.

5. STATYWY I GŁOWICE

Stabilnie umocowany aparat to nie tylko gwarancja nieporuszonych zdjęć, ale i zniwelowane ryzyko przypadkowego zniszczenia, które może być spowodowane na przykład upadkiem na ziemię po zaczepieniu o zwisający ze stołu pasek. Jaki powinien być idealny statyw do studia? CIĘŻKI. Wiem, że to dyskusyjne, ale prawda jest taka, że to masa stabilizuje. Wiem, że górska wędrówka z ciężkim statywem to prawdziwa Golgota! Należy więc mieć dwa statywy: jeden do pieszych wycieczek, drugi do studia. Najcięższy, jak się da. Kto może, niech kupi statyw kolumnowy, który można przesuwać na zamontowanych kółkach. Bardzo stabilne (po zablokowaniu kółka się chowają) i bardzo wygodne. Jeśli ktoś się upiera przy jednym, lekkim statywie, to dobrym stabilizującym rozwiązaniem jest przykręcenie do nóg metalowych obciążników.

Statyw powinien być również sztywny. Testem tego parametru niech będzie ćwiczenie polegające na maksymalnym rozstawieniu statywu, wysunięciu kolumny, naciśnięciu na głowicę od góry i energicznym poruszaniu nim. Jeżeli podczas takiego testu statyw „tańczy” na wszystkie strony, to znaczy, że nie nadaje się do użycia. Podobnie jest ze statywami pod lampy błyskowe. Te chińskich marek potrafią mieć plastikowe śruby zaciskowe! Ja wiem, że to nie są tanie rzeczy, ale albo kupimy porządny statyw raz, albo statywy tandetne będziemy kupowali co roku…

Jeśli to was nie przekonuje, pomyślcie o tym w ten sposób: mam aparat z obiektywem za kilka, często kilkanaście tysięcy złotych, a pod nim statyw za stówkę, który ledwo radzi sobie z własnym ciężarem…

Na zakupie statywu wydatki się nie kończą. Mamy do kupienia jeszcze głowicę pod aparat. Osobom fotografującym sceny wymagające wysokiej precyzji ustawienia pionu i poziomu polecam głowice z mikroprzesuwem. W pozostałych przypadkach świetne będą głowice trójkierunkowe. Na rynku znajdziecie jeszcze głowice kulowe i pistoletowe. Nie jestem ich fanem, bo są nieprecyzyjne, ale to nie oznacza, że ktoś inny nie polubi pracy z nimi. W przypadku pracy z lampami systemowymi przydadzą się małe głowice pozwalające na zamontowanie takiej lampy na statywie. Najczęściej mają one także wbudowany otwór na parasol.

ILE TO KOSZTUJE?

„Żelastwo”, bo tak się na to mówi, kupuje się raz w życiu. O ile od razu kupimy porządne. Dobry statyw to wydatek ok. 1000 PLN razem z głowicą. Czy warto kupić używany? Oczywiście! Ważne, żeby była to sprawdzona konstrukcja. Kiedy kupowałem swój, to upolowałem używaną głowicę w świetnym stanie (Manfrotto 029) za 200 PLN! Nóg niestety nie znalazłem na rynku wtórnym, więc kupiłem nowe i kosztowało mnie to 600 PLN. W ten oto sposób mam zestaw, który będzie ze mną do końca mojej kariery. Chyba że ktoś mi go buchnie, bo to łakomy kąsek ;-)

Używanego sprzętu studyjnego jest niewiele na rynku wtórnym, bo innowacji w temacie statywów oświetleniowych było jak na lekarstwo. Nie ma co wynajdować koła na nowo.

01 02 03 04 Klamry i przejściówki to studyjny must-have. Dzięki nim możemy budować, łączyć i kombinować na wszystkie sposoby! Światłomierz do światła błyskowego będzie niezbędny zwłaszcza dla osób chcących pracować na kliszy. Przemysłowy cyrkulator powietrza ma taką moc, że potrafi porwać tło! Zakupy do studia zrobimy również w markecie budowlanym i sklepie papierniczym i z chemią gospodarczą.

6. INNE AKCESORIA

Kiedy już będziemy na zakupach w sklepie ze statywami, zajrzyjmy na półkę z akcesoriami do fotografii studyjnej. Przydadzą nam się zakręcane klamry (zwane clampami), klamry sprężynowe i tym podobne, których nie sposób policzyć, a od których pęka oferta producentów. W tym miejscu koniecznie trzeba zaznaczyć, że zakup powyższych nie ma sensu, jeżeli nie uzbroimy się w bogaty wachlarz łączników z nagwintowanymi bolcami ¼ i ⅜ cala. To dwa obowiązujące standardy, które spotkamy na każdym kroku (pod spodem każdej lustrzanki znajdziecie mocowanie do statywu w rozmiarze ¼ cala). Namawiam do wyboru produktów najwyższej jakości, bo sam pożałowałem kiedyś środków na ten cel i skończyło się to na urwanym gwincie, który trzeba było usuwać przez rozwiercanie.

Osoby, które planują fotografowanie tylko na klasycznych materiałach światłoczułych, powinny rozważyć zakup światłomierza do światła błyskowego. Aparaty nie mają takiego programu i mierzą światło zastane, a ono jest o wiele słabsze od błysku lamp studyjnych, co skutkuje przepalonym negatywem.

Generalnie namawiam każdego do zakupu światłomierza, bo jest to narzędzie pozwalające lepiej zrozumieć naturę światła (różnicę między światłem padającym na obiekt i od niego odbitym). À propos światła odbitego: konieczne są płaszczyzny odbijające i zastawki redukujące światło. Zainteresowanych odsyłam do poradników, które poruszają ten temat, np. „Fotografie przedmiotów na aukcje” i „Jak zrobić dobre zdjęcia potraw w domowych warunkach” . Dodatkowym atutem pracowni będzie mocny wentylator lub cyrkulator powietrza. Pozwoli on uzyskać efekt poruszonych wiatrem włosów i tkanin. Lepsze to niż ustawiać modela w przeciągu ;-)

Przydadzą się jeszcze: spożywcza folia aluminiowa (do kupienia w supermarketach) i klipsy do papieru (do kupienia w sklepach dla plastyków i biurowych). Nieocenione, zwłaszcza przy fotografii w mikroskali, będą niepylące rękawiczki i puszka ze sprężonym powietrzem. Pyłki, których nie widać gołym okiem, mogą mieć szokującą wręcz wielkość na ekranie czy wydruku.

No i na koniec rzecz najważniejsza! Taśma montażowa! Bez niej nie ma sensu zaczynać pracy, bo zawsze się przydaje. Zawsze!

ILE TO KOSZTUJE?

Na klamrach nie warto oszczędzać. Wyobraźmy sobie, że wieszamy na takowej lampę za kilka tysięcy złotych, a klamra pęka. Sam tego doświadczyłem i po tym bardzo bolesnym doświadczeniu przestałem kupować zamienniki. Jednostkowy koszt jest co prawda niewielki, ale tej drobnicy będziemy potrzebowali dużo, więc budżet warto zarezerwować z zapasem. Zakręcana klamra Manfrotto to wydatek rzędu 100 PLN, klamra sprężynowa – 75 PLN. Każda przejściówka/reduktor to kilkadziesiąt złotych. Światłomierza poszukałbym używanego. Z doświadczenia wiem, że to mocne konstrukcje. Aha! Nie powinien być to światłomierz selenowy, których jest mnóstwo i które kosztują grosze, ponieważ z wiekiem tracą one właściwości światłoczułe.

Efekt wiatru możemy uzyskać, używając nawet kawałka kartonu jako wachlarza. Ale do tego potrzebujemy asystenta, a to nie jest tanie. Mechanicznie jest to do zrobienia z wykorzystaniem suszarki do włosów, lecz jeśli chcemy przewiać całą sylwetkę, pomocny będzie wentylator przemysłowy, a te startują od 500 PLN. Najtańsze będą zakupy folii aluminiowej, taśmy i akcesoriów biurowych.

01 02 03 Podczas pracy w studio wygodnie oglądać fotografie na ekranie komputera. Pomogą nam w tym programy przechwytujące pliki. Żeby odciąć przypadkowe światło, uzbrójcie monitor w osłonę. Można ją wyciąć z czarnego PCV. Na stanowisku komputerowym wszystko powinno być w stonowanych kolorach. Krzykliwe barwy potrafią zakłócić percepcję.

7. STANOWISKO KOMPUTEROWE

Nie ma co się oszukiwać – komputer to podstawa dzisiejszego funkcjonowania, zwłaszcza fotografa. Nie będę wam mówił, jaki powinniście kupić, czy z jabłkiem, czy z gruszką, czy jeszcze inny. Będę natomiast naciskał na dwie rzeczy: podłączony do komputera dysk, na którym będziemy robić kopię zapasową naszej pracy, i porządny monitor, na którym będziemy w stanie dokonać rzetelnej oceny zdjęć.

Na rynku jest sporo programów pozwalających na przechwycenie obrazu w trakcie fotografowania. W Lightroomie ta funkcja nazywa się Tethered Capture, Nikon produkuje świetny program Nikon Camera Control Pro. Jak to działa? Podłączamy kablem aparat do komputera (tak, jestem zwolennikiem kabli, z łącznością bezprzewodową jest tak, że albo jest, albo jej nie ma), uruchamiamy program lub – w przypadku Lightrooma – funkcję programu i fotografujemy. Obraz jest przesyłany do komputera i wyświetlany na monitorze, możemy więc dokładnie zobaczyć, co dzieje się przed obiektywem. Wyświetlacze w aparatach są małe i niedoskonałe. A co z oceną kadru, kiedy pracujemy w plenerze? Najwygodniejszy będzie oczywiście laptop (pracuje na baterii, jest poręczny i mobilny). Problem pojawia się podczas pracy w pełnym słońcu. Wtedy z pomocą przyjdzie nam torba na laptop ze zintegrowanym pokrowcem przeciwsłonecznym albo po prostu koc zarzucony na fotografa i komputer jednocześnie.

Zadbajmy o ergonomię: wygodne krzesło do wielogodzinnej obróbki zdjęć; blat biurka w kolorze, który nie zafałszuje odbioru obrazu z monitora; oświetlenie, które nie męczy oczu, czy wreszcie odpowiedni kolor ściany za stanowiskiem. O tym i o innych aspektach, na które trzeba zwrócić uwagę przy wyborze pomieszczenia na pracownię, opowiem w drugiej części poradnika.

ILE TO KOSZTUJE?

Pomysłów na komputer jest tyle, ilu użytkowników. Dyski do backupu, rzecz niezbędna, są coraz tańsze, warto jednak zainwestować w dyski profesjonalne ze względu na ich zwiększoną żywotność. Bardzo ważny jest monitor. Nie możemy polegać na tym, co pokazuje matryca laptopa. Klienta kupuje się nasyconymi kolorami i głębokimi czerniami. Fotografie tak nie wyglądają. Żeby je zobaczyć, należy uzbroić się w monitor graficzny (najlepiej marki Eizo lub Nec). Taki sprzęt to wydatek minimum 2500 PLN. Czy warto kupić używany? O ile ma wyświeconą niewielką liczbę godzin, to tak. Mnie udało się kupić monitor z 200 godzinami przebiegu.