Fotografujemy zaćmienie Księzyca

Już za kilka dni każdy będzie miał okazję wykonać niezwykłe zdjęcia. W nocy z 27 na 28 września w całej Polsce widoczne będzie całkowite zaćmienie Księżyca. To niecodzienne (a raczej nieconocne…) zjawisko występuje stosunkowo rzadko, warto więc ustawić budzik i spróbować – wielu z was po raz pierwszy – wykonać ciekawe nocne zdjęcia, HDR-y czy filmy poklatkowe. Fotografowanie i filmowanie zaćmień Księżyca, w odróżnieniu od znacznie bardziej emocjonujących zaćmień Słońca, nie wymaga użycia specjalnych filtrów. Wystarczy statyw i aparat z dość długą ogniskową. Nie ma przy tym większego znaczenia, czy będziemy fotografować Coolpixem typu superzoom, bezlusterkowcem serii 1 czy też lustrzanką.

Dlaczego widzimy zaćmienia Księżyca?

Księżyc sfotografowany przez autora podczas ostatniej pełni za pomocą obiektywu lustrzanego o ogniskowej 1000 mm i aparatu z matrycą DX. Użycie tak długiej ogniskowej wymaga bardzo stabilnego montażu, a do ręcznego ustawienia ostrości przy f/10 trzeba sporo wprawy.

Do zaćmień Księżyca (podobnie zresztą jak i do zaćmień Słońca) dochodzi dzięki korzystnemu dla nas zbiegowi okoliczności. Polega on na tym, że Księżyc obiega Ziemię prawie w tej samej płaszczyźnie, w której Ziemia obiega Słońce. Od czasu do czasu zdarza się więc, że Księżyc w pełni, będąc dokładnie po drugiej stronie nieba niż Słońce, „zanurzy się” w cieniu rzucanym przez Ziemię. Ponieważ Słońce nie jest punktowym źródłem światła, Ziemia wytwarza zarówno szeroki półcień, jak i znacznie mniejszy, stożkowaty cień całkowity. Zaćmienie całkowite – jak sama nazwa wskazuje – następuje, gdy Księżyc całkowicie schowa się w cieniu rzucanym przez Ziemię. Gdyby Księżyc obiegał Ziemię dokładnie w tej samej płaszczyźnie, w której Ziemia okrąża Słońce, podczas każdej pełni następowałoby całkowite zaćmienie Księżyca, a dwa tygodnie później, podczas nowiu, dochodziłoby do zaćmienia Słońca.

Przebieg zaćmienia 28 września

Wczesny etap zaćmienia częściowego z 9 listopada 2003 r. Zdjęcie wykonane techniką digiscopingu Nikonem Coolpix 990 przez lunetę o powiększeniu 20×. Ekspozycję dostosowano do powierzchni Księżyca, dlatego część zaćmiona jest praktycznie niewidoczna.

Mocne prześwietlenie zdjęcia spowodowało utratę szczegółów w niezaćmionej jeszcze tarczy Księżyca, ale wydobyło ceglasty kolor obszarów zaćmionych.

Faza całkowita, trwająca aż do trzeciego kontaktu o godzinie 5:23, jest najbardziej emocjonująca i być może najciekawsza fotograficznie – tło nieba będzie się rozjaśniało, przybierając kolor najpierw granatowy, a później niebieski. Księżyc powinien słabo świecić w odcieniu rudo-ceglanym. O godzinie 4:47 Księżyc zanurzy się najgłębiej w cieniu Ziemi i tym momencie będzie najsłabiej widoczny. Zaćmienie całkowite zakończy się 10° nad horyzontem, na wyraźnie rozjaśnionym niebie. Następnie rozpocznie się druga z faz całkowitych, trwająca aż do czwartego kontaktu o 6:27. Będzie to krótko przed wschodem Słońca, a wysokość Księżyca nad horyzontem będzie silnie uzależniona od położenia obserwatora. W najkorzystniejszej sytuacji będą obserwatorzy wzdłuż naszej zachodniej granicy – na przykład w Słubicach Księżyc będzie miał wysokość nieco ponad 4° nad horyzontem, natomiast w Przemyślu i Białymstoku będzie wtedy już po zachodzie Księżyca.

Jak i czym fotografować?

Zacznijmy od omówienia klasycznej sesji zaćmieniowej, czyli wykonywania zdjęć w równych odstępach czasu, na możliwie długiej ogniskowej, tak aby dokładnie zarejestrować ruch Księżyca w cieniu Ziemi. Jaką ogniskową wybrać? Ponieważ Księżyc ma średnicę kątową 0,5° cały kadr będzie wypełniony naszym naturalnym satelitą przy ogniskowej 2000 mm. Zauważmy, że tak długa ogniskowa efektywna jest osiągalna przede wszystkim w Coolpixach (i innych aparatach kompaktowych) typu superzoom. I od razu przestroga – jeśli dysponujemy zwykłym statywem fotograficznym (a więc bez możliwości „podążania” aparatu za ruchem sfery niebieskiej), Księżyc w kadrze będzie się poruszał bardzo szybko. To znacznie utrudnia precyzyjne kadrowanie.

Jeśli nie dysponujemy specjalistycznym napędem, darujmy sobie ogniskowe powyżej 800–1000 mm. W praktyce ze zwykłego statywu wystarczą ogniskowe dużo krótsze: nawet 500 mm dla formatu FX (pełna klatka) da bardzo dobre rezultaty. Dla matrycy DX wystarczy jeszcze mniejsza ogniskowa. Bardzo wysoka rozdzielczość współczesnych lustrzanek pozwoli na dość silne kadrowanie bez widocznej utraty jakości. W szczególnie dobrej sytuacji są tu posiadacze bezlusterkowców Nikon 1, w których współczynnik kadrowania (zwany też mnożnikiem ogniskowej) 2,7× pozwoli zarejestrować bardzo duży obraz Księżyca już przy ogniskowej rzędu 300 mm.

Wybór zbyt długiej ogniskowej grozi jeszcze jednym niebezpieczeństwem – podczas środkowej części fazy całkowitej możemy się spodziewać bardzo małej jasności Księżyca, a więc potrzebne będą długie czasy migawki. Jeśli obiektyw jest zbyt ciemny, nawet przy wysokiej wartości ISO czas migawki może okazać się za długi, by na nieruchomym statywie uzyskać nieporuszone zdjęcie Księżyca! Otwór względny rzędu f/5,6 pozwoli na komfortowe fotografowanie całego zaćmienia. Jeśli to możliwe, wyzwalajmy migawkę w sposób zdalny po wstępnym podniesieniu lustra. Jeśli nie mamy wężyka spustowego lub możliwości wyzwalania przez Wi-Fi, wybierzmy w menu tryb opóźnionego otwarcia migawki lub użyjmy samowyzwalacza z opóźnieniem 2–3 sekundy.