Fotografia portretowa

Dokumentowanie otaczającego nas świata to jedno z podstawowych zadań fotografii, a rejestracja wyglądu naszych bliskich czy może ludzi w ogóle to jeden z najstarszych tematów. Najbardziej naturalnym obiektem, w stronę którego można zwrócić obiektyw, jest przecież właśnie człowiek. A ilu ludzi, tyle możliwych twarzy i portretów. Dlatego „portret” pod względem techniki wykonania czy kompozycji jest pojęciem niezwykle wszechstronnym.

Fotografując ludzi, mamy do wyboru dwa podejścia do tematu. Obiektywne odwzorowanie wyglądu modela i schlebianie fotografowanej osobie, objawiające się takim jej pokazaniem, żeby wyszła jak najlepiej. (Jest też oczywiście trzecia opcja, czyli szukanie osobowości portretowanej osoby, ale to wyższa szkoła jazdy, czyli temat na osobny artykuł). Pozornie są to podejścia sprzeczne, niedające się pogodzić. Tymczasem, tak naprawdę, opierają się na tym samym założeniu. Okazuje się, że aby oddać na fotografii czyjś wygląd obiektywnie, nie obędziemy się bez pewnych zabiegów, które na pierwszy rzut oka fałszują rzeczywistość. Nie zapominajmy bowiem, że staramy się w dwóch wymiarach (fotografia jest przecież płaska) przedstawić obiekt trójwymiarowy. Do tego dochodzi jeszcze fakt, że portretowana osoba rusza się, uśmiecha, mówi, coś dla nas znaczy – wszystko to znika, spłaszczone na fotografii.

Dlatego też, fotografując ludzi, warto zatuszować pewne wady, nie w celu oszukania widza, lecz odwrócenia jego uwagi od rzeczy, których nie zauważyłby podczas spotkania na żywo, a które na oglądanej z uwagą fotografii od razu rzucają się w oczy. Zadaniem fotografa staje się więc nie tyle jak najwierniejsze odwzorowanie czyjegoś wyglądu, co jak najwierniejsze oddanie wrażenia, jakie wywołuje dana osoba. Dobrym przykładem są zmarszczki mimiczne, które oddane ostro na zdjęciu odbierają nieco uroku portretowanej miłej pani, podczas gdy sygnalizują przede wszystkim, że osoba ta często się uśmiecha i to właśnie uśmiech powinien być najważniejszy, bo to on zostaje nam w pamięci. Nie dajmy się więc zwariować „w pogoni za prawdą”, bo fotografując, zawsze dokonujemy swoistego przekładu rzeczywistości na dwuwymiarowy wizualny język fotografii.

Robiąc portrety, nie możemy zapominać, że wchodzimy w ten sposób w interakcję z drugim człowiekiem (a często z wieloma ludźmi naraz). Liczy się więc nie tylko rezultat, ale też atmosfera i komfort pracy. Pierwszy krok zrobimy, odpowiednio wybierając sprzęt, czyli w tym wypadku decydując się na fotografowanie długą ogniskową, dzięki której będziemy mogli zachować odpowiednią odległość – komfortową zarówno dla fotografa, jak i fotografowanego. Przed sesją warto uprzedzić modela, jakie zdjęcia chcemy zrobić, co pozwoli uniknąć zaskoczenia i ewentualnych protestów już w trakcie fotografowania. Jeśli będziemy chcieli ustawić go w określonej pozie lub poprosić o powtórzenie jakiegoś wyrazu twarzy albo gestu, starajmy się nie wydawać rozkazów i ograniczyć się do taktownych sugestii/wskazówek. Nie przesadzajmy jednak z kurtuazją – liczy się jasność przekazu, stawiajmy więc na precyzję i bezpośredniość.

Nie zapomnijmy o niezbędnym „dziękuję” na koniec sesji, zwłaszcza jeśli fotografowana osoba zgodziła się pozować, żeby pomóc nam w nauce trudnej sztuki portretu.

Tak jak większość tematów fotograficznych portret da się robić praktycznie każdym sprzętem, ale oczywiście pewne cechy lub funkcje ułatwiają pracę i osiągnięcie pożądanych rezultatów. Użytkownicy prostych kompaktów mogą skorzystać z programu portretowego, który zadba o odpowiednie parametry zdjęciowe i włączy wykrywanie twarzy (patrz: ramka). Jeśli mamy możliwość skorzystania z trybu manualnego lub preselekcji przysłony, zróbmy to. Zyskamy w ten sposób kontrolę nad głębią ostrości, która jest kluczowa w portrecie. Nie zaszkodzi statyw (jeśli zależy nam na wykonaniu różnych wersji dokładnie tej samej kompozycji), który i tak powinien się znaleźć na wyposażeniu każdego szanującego się fotoamatora, a gdybyśmy zdecydowali się na zdjęcia w trudnych warunkach oświetleniowych – zewnętrzna lampa błyskowa lub blenda (czyli odbłyśnik – patrz: ćwiczenie na końcu artykułu).

Niezależnie od posiadanego sprzętu warto wybrać relatywnie długą ogniskową, która umożliwi „portretowe kadrowanie” bez konieczności zbytniego zbliżania się do modela, co pozwoli uniknąć zniekształceń (patrz: ramka) i zapewni odpowiedni komfort pracy (patrz wyżej).

Kompozycja i strona wizualna

Jednym z najmocniejszych, a jednocześnie najprostszych do zastosowania, chwytów w fotografii portretowej jest kontakt wzrokowy. Nic tak nie skupia uwagi widza na modelu, jak jego spojrzenie. Jeśli fotografowana osoba patrzy w obiektyw, to już połowa sukcesu – łatwo wtedy wybaczyć pewne niedociągnięcia.

Drugim sposobem na zwrócenie uwagi na modela jest zastosowanie małej głębi ostrości. Osiągniemy ją dzięki wykorzystaniu teleobiektywu i niskiej liczby przysłony (czyli dużego otworu), najlepiej w okolicy pełnego otworu względnego obiektywu. Rozmyjemy w ten sposób tło, które przestanie rywalizować o uwagę widza z człowiekiem na zdjęciu. Wbrew pozorom jednak nawet przy niewielkiej głębi ostrości tło ma w portrecie duże znaczenie – zbyt „gęste” i pełne drobnych szczegółów zaburzy klarowność kompozycji. Najłatwiej rozmyć drugi plan, jeśli elementy, na tle których fotografujemy modela, znajdują się od niego w dość dużej odległości. Niewielka głębia ostrości wiąże się również ze spadkiem rozdzielczości nawet w płaszczyźnie ostrości, dzięki czemu nie przesadzimy ze zbyt wiernym oddaniem zmarszczek. Unikajmy obiektywów do makrofotografii, ponieważ są one bezlitosne dla nawet najmniejszych wad skóry.

Warto pamiętać o dwuwymiarowości medium i w związku z tym nie podkreślać jej kompozycją obrazu. Dlatego zamiast ustawiać modela na wprost obiektywu, twarzą zwróconą w stronę fotografa (czyli en face), poprośmy go, żeby choć trochę się obrócił.

Pokombinujmy z jego pozycją wobec źródeł światła, pozwólmy światłu modelować fotografowaną scenę. Pozwoli to wydobyć bryłę i wierniej oddać ludzką sylwetkę tak, jak ją widzimy w rzeczywistości. Unikniemy w ten sposób niebezpieczeństwa sfotografowania kogoś tak, jakbyśmy robili dokumentację do policyjnej kartoteki.

Oczywiście, na szerszych ujęciach, nie obcinamy głów, rąk i innych kończyn – nikt nie lubi takich operacji na żywym organizmie, nawet jeśli tylko na fotografii. Pamiętajmy też, że centralny obiekt zdjęcia wcale nie musi się znajdować w centrum kadru.

Jak widać, podstawowe wskazówki ułatwiające fotografowanie portretów, to niezwykle proste rady. Ich stosowanie nie wiąże się praktycznie z żadną inwestycją sprzętową – trzeba tylko pamiętać o kilku rzeczach i wykazać się odrobiną samozaparcia. Krótko mówiąc, wystarczy chcieć. Pod tym względem portret nie różni się od innych gatunków fotografii. Wyjątkowy jest „żywy” temat i odpowiedzialność fotografa za zadowolenie portretowanej osoby.