Co powinien wiedzieć każdy fotograf – podstawy fotografii. Ścieżka edukacyjna Szerokiego Kadru

1. Kompozycja i kadrowanie

Może to będzie zaskoczenie, ale ścieżkę edukacyjną „Co każdy fotograf wiedzieć powinien” postanowiliśmy zacząć nie od prawidłowej ekspozycji czy głębi ostrości dobranej do tematu, ale od kompozycji. To właśnie kompozycja, czyli sposób kadrowania, jest chyba jedynym etapem tworzenia zdjęcia, z którym mają styczność wszyscy fotografujący (może poza wyzwoleniem migawki, ale nie czepiajmy się zbytnio). Nawet korzystając z dobrodziejstwa automatyki aparatu – choćby aktualnie najpopularniejszego, czyli wbudowanego w telefon komórkowy – musimy bowiem zdecydować, jaki wycinek fotografowanej sceny umieścimy na zdjęciu. Często robimy to odruchowo. Tymczasem sprawny fotograf ma w tym odruchu zakodowany cały ciąg decyzyjny, który powinien skutkować udanym zdjęciem.

Zasady są proste i po krótkim czasie wchodzą w krew, ale pod warunkiem, że cały czas trenujemy, czyli robimy zdjęcia. Drugim sposobem na skuteczną naukę komponowania jest uważne oglądanie cudzej twórczości. Nie muszą to być wcale fotografie – rysownicy, malarze i graficy stają przed takim samym dylematem kompozycyjnym. Co prawda oni mają na decyzję znacznie więcej czasu niż fotograf, ale też znacznie trudniej im naprawić ewentualny błąd. Z kolei fotograf – jeśli uwiecznia statyczną scenę – może aktywnie pracować nad kompozycją, naświetlić kilka różnych klatek i dopiero w zaciszu domowej pracowni wybrać najlepszy kadr.

Na sposób komponowania wpływa nie tylko umiejętność wyboru właściwego układu kadru (centralny, mocne punkty, złoty podział itd.), ale też narzędzia, z których korzystamy, kadrując zdjęcia. Zarówno wizjer okularowy (czyli przykładany do oka) – czy to optyczny w lustrzance albo dalmierzu, czy też cyfrowy jak w bezlusterkowcach, jak i monitor aparatu mają swoje plusy i minusy, które wpływają na sposób pracy. Przykładowo: wyświetlacze elektroniczne pozwalają pomóc sobie np. siatką z podziałem kadru (to oczywiście plus), a obraz widziany w wizjerze lustrzanki oglądany na czarnym tle zawsze wygląda lepiej i ciekawiej niż ta sama sytuacja widziana gołym okiem (to naturalnie minus).

Poniżej garść propozycji szerokokadrowych materiałów, które pomogą robić dobrze skomponowane zdjęcia.

2. Trójkąt ekspozycji, czyli specyfika rejestracji obrazu fotograficznego

Kluczowym pojęciem dla każdej osoby, która uczy się fotografować, jest trójkąt ekspozycji, czyli układ zależności między trzema parametrami wpływającymi na ekspozycję. Za prawidłową ekspozycję uznaje się taką, która daje na zdjęciu jak największą wierność jasności sceny przedstawionej na fotografii w stosunku do tego, jak sytuacja wyglądała na żywo.

Te trzy kluczowe parametry to: czas otwarcia migawki, wartość przysłony i czułość. Są one równorzędne, czyli każdy ma tak samo duży wpływ na ekspozycję. Pierwsze dwa regulują ilość światła docierającego do materiału światłoczułego (czyli dziś najczęściej do matrycy aparatu cyfrowego), a ten trzeci odpowiada za wzmocnienie sygnału sczytywanego z matrycy, dzięki czemu możliwe jest fotografowanie w trudnych warunkach oświetleniowych (niestety kosztem zaszumienia obrazu). Im dłuższy czas otwarcia migawki, tym więcej światła dotrze do matrycy. Im wyższa liczba przysłony, tym mniejszy jej otwór i tym mniej światła dotrze do matrycy. Podwojenie czasu otwarcia migawki (np. z ¹⁄₂₅₀50 s do ¹⁄₁₂₅ s) wymaga zmniejszenia otworu przysłony o pełną działkę (np. z f/8 na f/11). Oczywiście tylko wtedy, kiedy zależy nam na zachowaniu tej samej jasności zdjęcia. Jeśli po wykonaniu zdjęcia i obejrzeniu go na ekranie monitora aparatu (najlepiej z wyświetlonym histogramem – o tym za moment) uznamy, że zdjęcie jest za jasne, możemy powtórzyć ujęcie, zmieniając jeden z parametrów ekspozycji. Przykładowo – jeśli zestaw ¹⁄₁₂₅ s i f/11 zaowocował zdjęciem niedoświetlonym (za ciemnym), możemy albo wydłużyć czas otwarcia migawki (np. do ¹⁄₆₀ s), albo zwiększyć otwór przysłony (np. do wartości f/8). Decyzja, który z tych parametrów zmienić, zależy od efektu, na jakim nam zależy, ale o tym za momencik.

Uzyskanie odpowiedniej ekspozycji wymaga właściwego korzystania z trybów pomiaru światła lub przynajmniej z funkcji kompensacji ekspozycji. Przydaje się również umiejętność interpretacji histogramu, czyli wykresu pokazującego rozkład jasności w kadrze. Wszystkie te zagadnienia zostały szczegółowo omówione w poniższych artykułach.

3. Podstawowe fotograficzne środki wyrazu – czas otwarcia migawki, głębia ostrości, ostrość

Na początku artykułu wskazywaliśmy na podobieństwo fotografii do innych sztuk wizualnych, podkreślając znaczenie kompozycji obrazu. Tymczasem robienie zdjęć wiąże się z korzystaniem ze środków wyrazu właściwych tylko fotografii lub z fotografii się wywodzących. Na przykład czas otwarcia migawki, czyli czas naświetlania zdjęcia, to nie jest jedynie element, od którego zależy ekspozycja zdjęcia (czyli jego jasność). Jest to również niezwykle ważne narzędzie do kreowania nastroju zdjęcia. Co ciekawe, pozwala też zobaczyć coś, czego nie widzimy gołym okiem. Dotyczy to zarówno ekstremalnie krótkich czasów otwarcia migawki (np. fotografowanie kropli rozbryzgującej się na tafli wody), jak i długich czasów otwarcia migawki (np. rejestracja swoistych duchów poruszających się postaci).

To samo dotyczy przysłony, która jest jednym z czynników odpowiedzialnych za głębię ostrości czy ostrość w ogóle. Dzięki małej głębi ostrości, osiąganej przy wykorzystaniu dużego otworu przysłony (czyli niskiej liczbie przysłony – np. f/1.8), możemy zwrócić uwagę widza na ten jeden element, który znajduje się w płaszczyźnie ostrości, podczas gdy całe tło jest rozmazaną plamą. Z kolei wykorzystując dużą głębię ostrości (mały otwór przysłony, czyli wysoka liczba przysłony – np. f/16), uzyskamy obraz, na którym wszystko będzie ostre – od pierwszego planu do najdalszego tła. W tym wypadku dajemy widzowi do zrozumienia, że warto się rozejrzeć po zdjęciu w poszukiwaniu interesujących detali (hierarchię ważności składowych kadru załatwiając np. odpowiednią kompozycją).

Oto proponowane przez nas na początek artykuły i wideoporadniki, które omawiają zasygnalizowane powyżej zagadnienia.

Na koniec polecimy jeszcze dwuczęściowy poradnik opisujący podstawowe zagadnienia związane z cyfrową stroną fotografii.

Zagadnienia związane z budową najważniejszych sprzętów fotograficznych oraz ze sposobami ich skutecznego wykorzystania już w następnej ścieżce edukacyjnej Szerokiego Kadru. Zapraszamy!