Prawo w fotografii, czyli co każdy fotograf wiedzieć powinien

Fotografia jest wszędzie. Na plakatach, w telewizji, w internecie – przede wszystkim w internecie. Dlaczego przede wszystkim? Ponieważ zdjęcie z internetu w każdej chwili może trafić na twardy dysk każdego urządzenia, które je wyświetli. I właśnie ta łatwość wchodzenia w posiadanie zdjęć zmieniła postrzeganie ich wartości. Wiele osób uważa, że jak coś jest w internecie, to jest za darmo i można tego używać w dowolnym celu bez ograniczeń. Tymczasem to nieprawda – to, co można zrobić z fotografią, regulują prawa autorskie. W dzisiejszej lekcji kilka słów na ich temat.

Z punktu widzenia fotografa duże znaczenie ma też prawo niezwiązane bezpośrednio z ochroną praw autora utworu. Chodzi o prawo człowieka do ochrony wizerunku i od tego zaczniemy.

To temat w pewnym sensie stary jak sama fotografia. Najczęstszymi bohaterami zdjęć są ludzie. I o ile w wypadku portretów pozowanych można założyć, że model zdaje sobie sprawę z bycia fotografowanym i z tego, że będziemy chcieli gdzieś te zdjęcia pokazać, o tyle często, wykonując zdjęcia reportażowe, dokumentalne lub „uliczne” (street photo), nie mamy bezpośredniego kontaktu z fotografowanymi ludźmi. Co prawda samo fotografowanie jest dozwolone w większości wypadków (poza sytuacjami intymnymi), ale już sposób wykorzystania zdjęć podlega pewnym ograniczeniom.

Wzór takiej umowy znajdziesz w odpowiednim dziale portalu fotoprawo.pl. Najłatwiej oczywiście, jeśli osoba fotografowana otrzymuje za pozowanie wynagrodzenie, wtedy nie będzie problemu ze zgodą na publikację zdjęć.

Warto pamiętać, że fotografowana osoba może w każdej chwili zmienić zdanie i wycofać swoją zgodę – nawet taką daną na piśmie. Dotyczy to także sytuacji, w której otrzymała wynagrodzenie za pozowanie – wtedy jednak musi je zwrócić i wyrównać ewentualne straty, które poniesie fotograf w wyniku wycofania zgody. Fotograf jest prawnie zobowiązany do uszanowania takiej decyzji i nieudostępniania takiego zdjęcia. Szczególnie delikatnym tematem jest kwestia fotografowania dzieci – w takim wypadku do publikacji wymagana jest zgoda obojga rodziców lub prawnych opiekunów.

Wizerunek nie podlega ochronie tylko w sytuacji, w której fotografowana osoba jest częścią większej całości, np. jako jedna z wielu osób tworzących jakieś zgromadzenie (a jej usunięcie z obrazu nie zmieniłoby jego wymowy, wartości itp.). Można też spokojnie fotografować osoby publiczne w trakcie sprawowania publicznych funkcji – ale już nie w sytuacjach prywatnych. Czyli np. fotografujemy piosenkarza na scenie lub polityka na wiecu, ale już nie kiedy jedzą kolację w gronie rodzinnym.

Skoro już wiemy, że największe ograniczenia pojawiają się dopiero w momencie upublicznienia dzieła, pochylmy się nad tym, w jaki sposób dzielić się z innymi swoimi własnymi fotografiami, oraz nad tym, co możemy robić z cudzymi zdjęciami.

Odpowiednie oznaczanie i podpisywanie zdjęć

Przyzwyczailiśmy się do tego, że fotografie w internecie często są pozornie bezpańskie. Dobrze by było, gdyby sami fotografowie pilnowali, by nie utrwalać tego przekonania.

Dlatego kiedy udostępniamy swoje zdjęcia, nie zapomnijmy oznaczyć ich swoim nazwiskiem (nie tylko w podpisie, ale też w Exifie pliku), a jeśli udostępniamy komuś zdjęcia, podpisujmy umowy zawierające odpowiednie adnotacje dotyczące sposobu rozpowszechniania (np. mediów, do których mogą trafić – strony internetowej, prasy drukowanej itp.). Wybierzmy też odpowiednią licencję i również umieśćmy ją w podpisie zdjęcia (i jego Exifie). Niezależnie od tego, czy zdecydujemy się na licencję typu „wszystkie prawa zastrzeżone”, czy którąś z mniej restrykcyjnych licencji CC, osoba, która znajdzie nasze zdjęcie i będzie chciała je wykorzystać, będzie miała czarno na białym napisane, jakie są oczekiwania autora. Warto też pamiętać, że udostępniając komuś nasze zdjęcia, powinniśmy jasno określić sposób ich wykorzystania – nawet jeśli udostępniamy za darmo. Jeśli udostępniamy fotografie odpłatnie, zupełnie inna stawka będzie odpowiednia dla zdjęcia na okładkę wysokonakładowego magazynu, inna za reportaż publikowany w środku takiego czasopisma, a jeszcze inna za ilustrację na ulotkę osiedlowej pizzerii.