Czerń i biel czy kolor?
Edycja 1 - Lekcja 7
Dowiedz się, kiedy fotografować w kolorze, a kiedy w czerni i bieli.
Co wybrać? Kolor czy odcienie szarości?
Przez długie lata słowo „fotografia” oznaczało wyłącznie czarno-białe obrazy. Potem pojawił się kolor, który zawładnął wyobraźnią mas. Od tego czasu fotografia czarno-biała jest przez niektórych uznawana za bardziej artystyczną, może dlatego, że rezygnacja z kolorów wymaga pewnego pomysłu. Jednak monochromatyczność to tylko jeden ze środków wyrazu, który pozwala osiągnąć efekty niedostępne, kiedy korzystamy z całego spektrum barw tęczy. Niektóre zdjęcia po prostu muszą być czarno-białe. Fotografując aparatem cyfrowym, chcąc nie chcąc, fotografujemy w kolorze. Mimo to najlepiej wiedzieć jeszcze przed wykonaniem zdjęcia, czy ostatecznie ma być ono czarno-białe, czy kolorowe. W zależności od tej decyzji będziemy inaczej kadrowali, zwracali uwagę na inne aspekty uwiecznianej sytuacji.
Najważniejszą do zrozumienia jest z pozoru oczywista prawda: dlaczego niektóre zdjęcia lepiej zagrają w kolorze, a inne w czerni i bieli.
Otóż kolorowe fotografie opierają się na... kolorze, a czarno-białe na luminancji (czyli jasności).
Fotografując w czerni i bieli, należy skupić się na zróżnicowaniu jasności – nie dajmy się zwieść feerii barw.
Dzięki pozbawieniu zdjęcia kolorów łatwiej skupić się na konturach, strukturze i fakturze – zwrócić uwagę widza na te aspekty obrazu, które umknęłyby w tęczowej palecie barw. Zawężenie tonalności obrazu do skali szarości oddala go od rzeczywistości i przesuwa w stronę interpretacji.
Czarno-biała faktura
Zdjęcia czarno-białe odwołują się do graficznych korzeni fotografii. Tak jak drzeworyt czy linoryt opierają się na kształcie i aspektach związanych z fizycznością przedmiotu. Dzięki odjęciu kolorów łatwiej zwrócić uwagę na fakturę, która na zdjęciu kolorowym może pozostać niezauważona, zdominowana żywą barwą.
Czarno-biały obraz sprawia wrażenie, jakbyśmy mogli dotknąć pokazywaną powierzchnię – szorstki pień drzewa, karbowaną rękojeść noża, nierówną ścianę. Po eliminacji kolorów zwyczajne zdawałoby się sytuacje ujawniają swój ukryty potencjał.
Dzięki eliminacji barw, na zdjęciu czarno-białym łatwiej podkreślić fakturę powierzchni, ktora nagle nabiera pierwszoplanowego znaczenia.Ogromną rolę odgrywa też światłocień, czyli – jak sama nazwa wskazuje – gra światła z cieniem. Dlatego w fotografii czarno-białej duże znaczenie ma oświetlenie. W znacznie większym stopniu niż w fotografii kolorowej kształtuje ono obraz, wpływa na wydźwięk i nastrój fotografii. Pamiętajmy o tym, komponując ujęcie.
Więcej informacji na temat opisany w tej części lekcji znajdziesz w poradniku Czerń i biel kontra kolor.
Rytmy, faktury i kontrapunkt – nie tylko w czerni i bieli
Fotografując w czerni i bieli, warto starać się patrzeć na scenę jako zbiór linii, plam i faktur. Pomoże to zauważyć kompozycje, które inaczej mogłyby umknąć. W takich sytuacjach najlepiej sprawdza się światło mocne i kontrastowe.
Oświetlenie boczne najlepiej podkreśla fakturę, wydobywając nawet najmniejsze różnice na powierzchni.
Kiedy fotografujemy w bezpośrednim świetle naturalnym, oświetlenie boczne najłatwiej będzie znaleźć rano i po południu, gdy słońce znajduje się nisko nad horyzontem.
W niektórych sytuacjach znakomicie zadziała oświetlenie tylne, dzięki któremu możemy uzyskać efekt sylwety (dobieramy wtedy takie parametry ekspozycji, żeby główny obiekt był niedoświetlony), który, redukując tonalność zdjęcia, pozwoli na podkreślenie regularności pojawiania się poszczególnych elementów – np. sylwetek widzów na koncercie czy kibiców na meczu.
Warto pamiętać, że samo światło potrafi mocnym rysunkiem stworzyć wzór lub spotęgować wrażenie rytmicznego rozmieszczenia elementów znajdujących się na zdjęciu. Długie cienie szpaleru latarni ulicznych multiplikują efekt wyraźnej, powtarzalnej struktury. Równie malowniczo może się prezentować cień ażurowej konstrukcji, zwłaszcza jeśli pada na powierzchnię, która sama w sobie tworzy wzór (np. chodnik z płyt). W takich sytuacjach nie mamy już dylematu czerń i biel kontra kolor, bo w obu konwencjach efekt będzie równie widoczny.
Bardzo ważnym elementem kompozycji opartych na rytmie powtarzalnych części składowych obrazu jest kontrapunkt. Bez niego zdjęcie może być nudne, ponieważ zabraknie na nim akcentu skupiającego uwagę widza. Sam wzór, nawet znakomicie wypatrzony i pięknie skadrowany, nie wystarczy – często jest jedynie materiałem na interesujące tło. Łamiąc regularność struktury kompozycji, kontrapunkt ożywia fotografię i nadaje jej wyraz. Przez swoją odmienność podkreśla powtarzalność pozostałych elementów kompozycji.
Kontrapunktem może być postać myjąca okna drapacza chmur sfotografowana na tle gładkiej tafli lustrzanych okien lub pojedyncza kropla rosy, która zawisła o poranku na pajęczynie. Możliwości jest mnóstwo – równie wiele co tematów. Dlatego jeśli zauważymy ciekawy motyw, który nie do końca spełnia nasze oczekiwania, ponieważ ma jakąś skazę – element zaburzający rytm fotografowanej sceny – zamiast odwracać aparat, potraktujmy tę skazę jako kontrapunkt i zbudujmy wokół niej ciekawe zdjęcie.
Rytmiczny detal fotografowanej sceny znakomicie nadaje się na efektowne tło. Kompozycję ożywi przełamanie monotonii powtarzających się wzorów kontrapunktem.
Więcej informacji na temat opisany w tej części lekcji znajdziesz w poradniku Rytmy, wzory, faktury.
Kolor też ma zalety
Kolor oczywiście też daje mnóstwo możliwości kreatywnych. Zacznijmy od tego, że nie ma sobie równych w wiernym opisywaniu rzeczywistości. Przecież oglądamy świat właśnie w kolorze. Również jeśli chodzi o mocne środki wyrazu, budowanie nastroju i dramaturgii, kolor w niczym nie ustępuje czerni i bieli.
Kolor może przyciągać uwagę równie mocno jak światłocień czy mocny kontrast i ostry kontur. Osoba w czerwonym płaszczu będzie się bardzo wyróżniała na tle szarego tłumu przechodniów. Taki akcent barwny to jedna z najskuteczniejszych technik skupiających uwagę widza na danym elemencie zdjęcia kolorowego.
Na co dzień kolory wywołują w nas odpowiednie uczucia – żółty i pomarańczowy to barwy ciepłe, czerwień jest dynamiczna, błękit jest chłodny i wprowadza poczucie dystansu, a zieleń działa kojąco.
Wszystkie te zależności są automatycznie przenoszone do fotografii kolorowej. Pracując w czerni i bieli, jesteśmy pozbawieni tych środków wyrazu, tak jak nie mamy dostępu do symboliki barw (np. zieleni kojarzącej się z nadzieją). Co więcej, często po pozbawieniu zdjęcia kolorów nie tylko motyw, który chcielibyśmy uwypuklić, niknie w szarościach, ale też znaczenia nabiera zupełnie niepożądana część kadru, która choćby ze względu na układ światła wysuwa się na pierwszy plan. Czasem kolor pozwala zidentyfikować miejsce wykonania zdjęcia, podczas gdy fotografia czarno-biała wymagałaby odpowiedniego podpisu.
Jak widać, kolor nie zastąpi czerni i bieli, a czerń i biel nie zastąpią koloru. Decyzja o tonacji barwnej fotografii ma decydujące znaczenie dla efektu końcowego. Oczywiście nie zaszkodzi eksperyment z zamianą zdjęć wykonanych w kolorze na czarno-białe – nauczymy się w ten sposób rozpoznawać sytuacje pasujące do obu konwencji.
Zainteresowanym polecamy obejrzenie wideoporadnika Trudne koloru początki oraz przeczytanie poradnika Kontrastowe oświetlenie.
Praca domowa
Wiele sytuacji wypada blado na czarno-białej fotografii. Wykonaj zdjęcie czarno-białe, na którym odpowiednie oświetlenie wydobędzie fakturę, wzór lub rytm wizualny, dzięki czemu uwieczniona scena będzie wyglądała lepiej niż na kolorowej fotografii.
Przyjmowanie zdjęć zakończono 17.06.2013 r.
Słowniczek terminów użytych w artykule
Drzeworyt – technika graficzna druku wypukłego. Rysunek żłobi się w desce drewnianej, a następnie pokrywa farbą drukarską i odbija na papierze. Również – odbitka wykonana tą techniką.
Kompozycja – zależny od kadrowania i punktu widzenia układ elementów składowych obrazu wpływający na wygląd fotografii i jej odbiór przez widza.
Kontrapunkt – element obrazu kontrastujący z resztą kompozycji, np. zaburzający rytm wizualny, spójną kolorystykę lub powtarzalność wzoru.
Linoryt – technika graficzna druku wypukłego, w której rysunek żłobi się w linoleum. Tak powstałą matrycę pokrywa się farbą drukarską i kopiuje na papierze za pomocą prasy. Również – odbitka wykonana tą techniką.
Skala szarości – płynne spektrum jasności od bieli do czerni. W skali szarości zawiera się tonalność obrazów czarno-białych, np. fotografii.
Środki wyrazu – sposoby kształtowania obrazu tak, by wyrażał zamysł autora. Również – techniki umożliwiające osiągnięcie pożądanych rezultatów (np. mała głębia ostrości).
Światłocień – rozkład świateł i cieni w obrazie, dzięki któremu odnosi się wrażenie trójwymiarowości.
Tonacja barwna – ogólna kolorystyka obrazu. Może być np. monochromatyczna, gdy w obrazie dominuje jeden kolor.
Tonalność obrazu – w fotografii czarno-białej to czerń, biel i wszystkie odcienie szarości pomiędzy nimi. W ten sposób określa się też ogólną jasność obrazu – przewagę tonów jasnych lub ciemnych.
Ujęcie – prostokątny wycinek fotografowanej rzeczywistości, który znajduje się na zdjęciu. Inaczej: kadr.
