Człowiek w środowisku, czyli historia zamknięta w fotoreportażu
Edycja 1 - Lekcja 5
Wstęp
Jest wiele sposobów fotografowania ludzi. W niektórych sytuacjach decydujemy się na portret pozowany – czy to w studiu, czy w naturalnym otoczeniu danej osoby. Jednak kierując modelem, trudno wydobyć jego osobowość, pokazać na zdjęciu, jeśli nie to, kim jest, to jakim go odbierają inni. Są fotografowie, którzy to potrafią, ale czasem warto zdecydować się na prostszy sposób. Warto pamiętać, że opowiadać o danej osobie można, nie tylko ustawiając ją przed aparatem i każąc jej patrzeć w obiektyw. Można ją pokazać w ruchu, podpatrzeć, ukazać jako bohatera jakiejś opowieści – w akcji. A stąd już bardzo blisko do fotoreportażu).
Opinii na temat istoty reportażu jest zapewne tyle, ilu fotografujących. Słownik języka polskiego PWN podaje taką definicję: „reportaż: gatunek prozy publicystycznej, żywy opis zdarzeń i faktów, znanych autorowi z bezpośredniej obserwacji”. Co prawda opis ten dotyczy gatunku literackiego, ale wystarczy zamienić „prozę” na „fotografię” i mamy kwintesencję tego, co ważne w reportażu fotograficznym.
Po pierwsze: publicystyka
Fotoreportaż jest gatunkiem z pogranicza fotografii i dziennikarstwa. Nie można tym mianem określić serii kadrów niepołączonych żadną myślą. Fotoreporter to osoba, która za pomocą zdjęć opisuje pewne zdarzenia lub sytuacje.
Po drugie: żywy opis
Dlatego też, fotografując ludzi, warto zatuszować pewne wady, nie w celu oszukania widza, lecz odwrócenia jego uwagi od rzeczy, których nie zauważyłby podczas spotkania na żywo, a które na oglądanej z uwagą fotografii od razu rzucają się w oczy.
Po trzecie: zdarzenia i fakty
Bohaterem reportażu powinno być określone wydarzenie lub zjawisko. Gatunek ten jest związany z pokazaniem konkretnej historii, musi mieć temat. Nawet jeśli fotografujemy jedną osobę, powinniśmy w reportażu pokazać ją w kontekście właśnie wykonywanych czynności i etapu życia, na jakim się znajduje.
Po czwarte: znane autorowi z bezpośredniej obserwacji
Pamiętamy jednak, że praktycznie każdy rodzaj oświetlenia ma swoje zastosowanie i może być wykorzystany do osiągnięcia pożądanego rezultatu. Mocne oświetlenie boczne znakomicie spisze się, kiedy będziemy chcieli podkreślić charakter twardego mężczyzny po przejściach, a nietwarzowe światło padające na modela od dołu przyda się, jeśli zależy nam na przedstawieniu modela w stylizacji halloweenowego horroru (zwłaszcza gdybyśmy nie tylko świecili, ale też kadrowali od dołu).
Temat i przygotowania
Reportaż nie powstaje przypadkowo. Kiedy zaczynamy fotografować, musimy mieć w głowie pomysł. Najpierw spróbujmy pokazać coś, co bezpośrednio dotyka naszego życia.
Tę część lekcji ilustrują zdjęcia Krystiana Bielatowicza. Disco Polo to reportaż, który powstawał przez kilka miesięcy. Temat zainteresował autora niejako samoistnie – jako nastolatek mieszkał on bowiem w małej miejscowości, gdzie discopolowe imprezy były jedyną rozrywką.
Skoro mamy już temat, powinniśmy przygotować się do jego realizacji. Warto spisać w punktach krótką listę elementów, które chcemy pokazać. Starajmy się przedstawiać świat z kilku punktów widzenia. Powinniśmy się zastanowić, kto tak naprawdę jest bohaterem naszego fotoreportażu. Opowiadając historię (a to właśnie istota reportażu), mamy szansę pokazać interesujący nas temat z kilku perspektyw. W tym celu musimy się jednak wcześniej zastanowić, czyimi oczyma będziemy patrzeć.
Weźmy na przykład mecz piłki nożnej. Wygląda on zupełnie inaczej z perspektywy kibiców, inaczej ze strony sędziów, nie mówiąc o policjantach… Pokazując, że świat nie jest tak prosty i jednoznaczny, jak się niektórym wydaje, fotoreporter może zaciekawić widzów i niejako zmusić ich do obejrzenia całego reportażu.
Wracając do zdjęć, które ilustrują lekcję – Krystian Bielatowicz postanowił udokumentować kulturę powstałą wokół zjawiska disco polo. Odwiedził kilka miejsc z discopolową muzyką i próbował pokazać zachowania bawiących się tam osób, podkreślając np. znaczenie ubioru, który łączy je w grupę. Koncentrował się również na pokazaniu relacji muzycy–publiczność.
Początek fotografowania Disco Polo to dla Krystiana kontakt ze starym znajomym, który gra ten rodzaj muzyki. Z jego zespołem Bielatowicz pojechał na kilka imprez i dzięki tej znajomości mógł podejść bliżej do fotografowanych osób. Potem skontaktował się z menedżerem znanego zespołu i dzięki temu mógł sfotografować kilka koncertów od strony sceny, z perspektywy wykonawców.
Jeśli jest taka możliwość, warto wcześniej porozmawiać z przyszłymi bohaterami fotografii. Trzeba zdobyć ich zaufanie i przyzwyczaić ich do aparatu, żeby nie zwracali na nas uwagi. Dlatego fotoreportaż wymaga czasu.
Rano, po południu, wieczorem
Światło zmienia się wraz z porą dnia. Najczęściej fotografujemy wówczas, gdy słońce znajduje się dość wysoko nad horyzontem. Niestety jest to również pora najmniej nadająca się do tworzenia nastrojowych zdjęć wpadających w oko. Wysokie słońce jest bowiem odpowiedzialne za ostre cienie przeszkadzające zwłaszcza na fotografiach portretowych.
Patrząc na piękne słoneczne krajobrazy, mamy czasem ochotę pokazać na zdjęciu wszystko, co nas zachwyca. W rezultacie otrzymujemy przeładowany kadr, który nikogo nie zainteresuje. Lepszym wyjściem jest pokazanie fotografowanej sceny przez pryzmat detalu na pierwszym planie – to samo dotyczy fotografii ludzi. Nie warto pokazywać wszystkiego. Lepiej zwrócić uwagę na osoby charakterystyczne dla danego miejsca, a w fotoreportażu oczywiście skupić się na bohaterach opowieści.
Fotografowani w samo południe ludzie zazwyczaj nie wyglądają zbyt zachęcająco. Czarne cienie pod łukami brwiowymi zasłaniają oczy. Usta chowają się w cieniu nosa, a szyja pod brodą. Fotografując w świetle zastanym bez użycia lampy błyskowej, musimy uciec się do kilku chwytów. Pierwszym jest fotografowanie pod słońce – wtedy na twarzy nie ma mocnych cieni (pamiętajmy jednak o pomiarze punktowym lub pamięci ekspozycji). Do fotografowania ludzi w ostrym słońcu można też wykorzystać cień rzucany przez duże budynki. Tam światło jest zazwyczaj dość miękkie.
Nie zapominajmy jednak, że praca nad fotoreportażem to nie realizacja projektu portretowego – nie musimy się aż tak bardzo przejmować tym, że ktoś wyjdzie na zdjęciach niekorzystnie. Fotoreportaż ma pokazywać prawdziwe wydarzenia i ich przebieg, a człowiek przecież nie zawsze wygląda dobrze. Zresztą zazwyczaj w takiej sytuacji nie mamy wpływu na porę dnia, ponieważ jesteśmy zależni od czynników zewnętrznych. Ważne jednak, abyśmy potrafili sobie poradzić w każdej sytuacji i nie poddawali się nawet w trudnych warunkach oświetleniowych.
Balans bieli
Na koniec kilka słów dotyczących kwestii czysto technicznej, która może znacząco wpłynąć na spójność fotoreportażu i to, czy pokazuje rzeczywistość podobnie, jak widzi ją człowiek.
Światło południa różni się od zachodu słońca nie tylko ilością, ale i kolorem. Rano i wieczorem w składzie padającego na Ziemię światła więcej jest czerwieni, w południe dominuje niebieski. Oko ludzkie doskonale wychwytuje te różnice, często mówi się przecież na przykład o złotym świetle popołudnia.
Jeśli więc chcemy naprawdę pokazać światło zastane, warto zastanowić się nad ustawieniem balansu bieli.
W trybie automatycznym wszystkie zdjęcia zostaną sprowadzone do jednego mianownika. Będą poprawne technicznie, brakować im będzie jednak nastroju i delikatnych „podkolorowań” charakterystycznych dla fotografii wykonanych wczesnym rankiem lub późnym wieczorem. Dużo lepszym od automatyki wyborem jest ustawienie predefiniowane – na przykład to dla światła dziennego. Dzięki niemu zmiany koloru światła będą widoczne na zdjęciach.
Osobna sprawa to ustawienie balansu bieli podczas fotografowania wieczorem lub w pomieszczeniach, gdy w kadrze widać żarówki lub świetlówki. Wprowadzają one własną kolorystykę, która – umiejętnie wykorzystana – pozwala wpływać na emocje widza oglądającego zdjęcie.
Więcej informacji na temat opisany w tej części lekcji znajdziesz w artykule Fotografowanie przy świetle zastanym.
Praca domowa
Wykonaj reportaż składający się z serii 4–6 zdjęć na temat „Człowiek w środowisku”. Wykorzystaj wiedzę o świetle zastanym i cechach reportażu.
Przyjmowanie zdjęć zakończono 20.04.2013 r.
Słowniczek terminów użytych w artykule
Balans bieli - parametr związany z cyfrową rejestracją obrazu. Odpowiada za dostosowanie przetwarzania obrazu do temperatury barwowej oświetlenia fotografowanej sceny, tak by rezultat odpowiadał temu, co widzi człowiek. Kluczowy dla rejestracji kolorów wiernych rzeczywistości – np. by biel była biała, a nie żółta. Inaczej: równoważenie bieli.
Fotoreportaż – zestaw fotografii tworzących spójną opowieść o danym wydarzeniu.
Lampa błyskowa – urządzenie emitujące bardzo krótki błysk oświetlający fotografowaną scenę. Lampa błyskowa może być wbudowana w aparat lub zewnętrzna (przymocowana do aparatu na specjalnej stopce umieszczonej na górze korpusu albo sterowana zdalnie).
Kadr – obraz zarejestrowany na zdjęciu.
Światło zastane – oświetlenie fotografowanej sceny, na które fotograf nie ma wpływu i którego fotograf nie modyfikuje, np. doświetlając obiekt lampą błyskową. Światło zastane może być naturalne lub sztuczne (np. we wnętrzach oświetlonych lampami).
Ustawienie predefiniowane – zestaw ustawień parametrów zdjęciowych odpowiednich w danej sytuacji dostępny po wybraniu odpowiedniej opcji, np. balans bieli przystosowany do światła żarowego lub program do fotografowania na śniegu.
