Zamrażamy i rozmrażamy wodę, czyli efektowna fotografia ruchu
Edycja 1 - Lekcja 2
Wstęp
Fotograf ma do dyspozycji dwa podstawowe narzędzia, które pozwalają wpływać na ilość światła docierającą do materiału światłoczułego – wielkość otworu przysłony i czas otwarcia migawki. Warto pamiętać, że zależy od nich nie tylko prawidłowa ekspozycja (czy zdjęcie będzie za ciemne, za jasne, czy naświetlone w punkt – łamanie zasad zostawmy sobie na później). Zarówno przysłona, jak i czas naświetlania mają ogromny wpływ na, ujmijmy to tak, artystyczny wymiar fotografii. Przysłona determinuje głębię ostrości, a czas migawki – ostrość. Dziś zajmiemy się narzędziem numer dwa.
Czas skrajności
Najczęściej podstawowym kryterium, którym kierujemy się, wybierając czas otwarcia migawki, jest myśl, żeby zdjęcie nie było poruszone, czyli żeby było ostre. Automatyka aparatu również pilnuje, by wybrać najkrótszy możliwy czas naświetlania. I oczywiście nikt nie chce robić nieostrych zdjęć (no, chyba że akurat właśnie takie są nam potrzebne, ale to zupełnie inna historia), jednak są sytuacje, w których trzeba do czasu otwarcia migawki podejść bardziej świadomie – kiedy ze względów artystycznych potrzebujemy albo bardzo krótkiego, albo bardzo bardzo długiego czasu naświetlania.
Zatrzymane w kadrze
Amatorskie kompakty nie mają zazwyczaj manualnych trybów ekspozycji. Jeśli chcemy zamrozić ruch, pewnym substytutem może być program tematyczny przeznaczony do fotografowania sportu, w którym aparat wybiera takie ustawienia, by jak najbardziej skrócić czas otwarcia migawki. Czasami trzeba będzie podnieść czułość, np. do ISO 800.
Założenie jest proste. Żeby zatrzymać w kadrze dynamiczną sytuację, należy sfotografować ją przy odpowiednim czasie otwarcia migawki.
Co znaczy "czas odpowiedni do sytuacji"? To znaczy taki czas, jaki pozwoli zatrzymać w kadrze fotografowaną scenę.
Każdy ruch wymaga innego czasu otwarcia migawki. Im szybszy ruch fotografowanego obiektu, tym krótszy czas otwarcia migawki jest niezbędny do uzyskania nieporuszonego zdjęcia.
Innego ustawienia użyjemy, fotografując biegacza, innego, kiedy będziemy robili zdjęcia rowerzyście, a jeszcze innego, uwieczniając samochody uczestniczące w rajdzie. Pozornie wydaje się, że do zatrzymania akcji w kadrze niezbędny jest czas otwarcia migawki na poziomie przynajmniej 1/1000 sekundy. Tymczasem w niektórych sytuacjach wystarczy np. 1/30 sekundy – choćby wtedy, kiedy robimy zdjęcia piechurowi. Na pewno jednak nie obędzie się bez eksperymentów, ponieważ kluczowa jest nie tylko szybkość ruchu. Duże znaczenie mają też jego kierunek i odległość, jaka nas dzieli od fotografowanego obiektu. Wszystkie powyższe wskazówki dotyczą obiektów poruszających się mniej więcej prostopadle do osi optycznej obiektywu, czyli równolegle do płaszczyzny materiału światłoczułego – z lewa na prawo, z prawa na lewo, z góry na dół i z dołu do góry z punktu widzenia fotografa.
Zupełnie inaczej jest, gdy fotografowany obiekt zbliża się do aparatu lub się od niego oddala. Wtedy do zamrożenia akcji nie jest niezbędny tak krótki czas otwarcia migawki jak wtedy, gdy ruch odbywa się prostopadle do osi optycznej obiektywu. Pomaga nie tylko głębia ostrości, ale też fakt, że ruch w tej płaszczyźnie jest znacznie mniej zauważalny na zdjęciu.
Więcej informacji na temat opisany w tej części lekcji znajdziesz w artykule „Zamrażamy ruch”.
Swoją wiedzę poszerzysz, czytając cykl „Woda w obiektywie”: część 1 i część 2.
Wszystko płynie
Czasami nie chcemy zamrażać w kadrze akcji, a wręcz przeciwnie – pokazać na zdjęciu coś, czego człowiek gołym okiem nie zobaczy, "skumulować czas". Klasycznym przykładem motywu, który warto fotografować z długimi czasami otwarcia migawki, jest woda – przede wszystkim dlatego, że jest w ciągłym ruchu. Ale oczywiście nie tylko woda się rusza, więc tematów jest mnóstwo.
Dzięki długiemu naświetlaniu możemy pokazać na zdjęciu ruch, który inaczej trudno zauważyć, np. przesuwające się po niebie chmury.
Niezbędny będzie aparat z manualnym trybem ekspozycji, a przynajmniej z trybem preselekcji czasu otwarcia migawki (w którym fotograf wybiera czas, a aparat automatycznie dobiera przysłonę tak, by zapewnić poprawną ekspozycję). Ważne też, by mieć do dyspozycji jak najdłuższe czasy ekspozycji, przynajmniej rzędu kilku, kilkunastu sekund. Do tego warto skorzystać z trybu B, czyli możliwości otwarcia migawki na czas przytrzymania spustu.
Tym razem nie wystarczy sam aparat (oczywiście z obiektywem) – aby nieruchome elementy kadru zostały oddane na zdjęciu ostro - musimy skorzystać ze statywu lub innego stabilnego podparcia. Wbrew pozorom jakiś ostry element w kadrze bardzo się przydaje, bo właśnie przez kontrast z nim uzyskujemy ciekawy efekt. To tak jak podczas fotografowania monumentalnych struktur, kiedy warto zmieścić na zdjęciu np. ludzką sylwetkę dla podkreślenia skali. Równie ważny jest wybór właściwego motywu, który zagwarantuje efektowne rezultaty – np. brzeg morza, górski strumyk, niewielki wodospad. Kiedy już jesteśmy na miejscu, mocujemy aparat na statywie, komponujemy kadr i – w celach edukacyjnych – wykonujemy następującą procedurę. Ustawiamy czas otwarcia migawki na 1/8 lub 1/4 sekundy i robimy zdjęcie. Następnie wykonujemy całą serię zdjęć tego samego kadru – każde kolejne z dłuższym czasem ekspozycji. W ten sposób dowiemy się, który czas daje najciekawsze rezultaty w danych warunkach.
Zainteresował Cię ten temat? Dowiedz się więcej - "Długi czas otwarcia migawki".
Malujemy światłem
Fotograf kreuje obraz, korzystając ze światła. Czasami jest to światło zastane (czyli takie, na jakie nie mamy wpływu – może być zarówno naturalne, jak i sztuczne), kiedy indziej oświetlamy scenę, np. lampami błyskowymi, które pozwalają na samodzielne budowanie sceny. Skrajnym przykładem pełnej kontroli światła i używania go do tworzenia obrazów fotograficznych jest technika malowania światłem.
Opiera się ona na wykorzystaniu ciemności i bardzo długich czasów ekspozycji, dlatego wymaga użycia statywu. Nie obędzie się też bez: manualnego ustawienia ostrości (autofokus nie poradzi sobie w ciemności), manualnego trybu ekspozycji i czasu B (ponieważ automatyka aparatu będzie dążyła do zbytniego rozjaśnienia zdjęcia).
Ostatnim, ale kluczowym elementem jest źródło światła. Może to być zwykła latarka lub dowolny świecący przedmiot, którym można swobodnie operować.
Bardzo ważny jest niski poziom oświetlenia, który wymusza użycie długiego czasu otwarcia migawki – rzędu przynajmniej kilku sekund, musimy przecież zdążyć wykonać rysunek. Innym elementem gwarantującym długi czas naświetlania jest wybór najniższej czułości, która jednocześnie zapewni wysoką jakość techniczną zdjęć. Ostrość ustawiamy wcześniej (stąd niezbędny jest tryb manualny), żeby uniknąć problemu z błądzącym autofokusem, który nie będzie miał co wyostrzyć.
Czas otwarcia migawki będzie zależał od czasu, w jakim uda nam się nakreślić pożądany wzór – czasem będzie to kilka sekund, innym razem nawet pół minuty. Z kolei jasnością rysunku manipulujemy tak jak ekspozycją – im dłużej źródło światła będzie w danym miejscu (czyli im wolniejszy będzie ruch), tym jaśniej zostanie ono zarejestrowane na zdjęciu.
Warto eksperymentować z różnymi źródłami światła. Zobaczmy, co się stanie, jeśli zamiast światła ciągłego będziemy szybko włączać i wyłączać latarkę lub użyjemy np. migającego światełka rowerowego.
Tematów na rysunki lub napisy jest mnóstwo – ogranicza nas tylko wyobraźnia. Na początek jednak warto spróbować obrysować jakiś przedmiot – to również daje ciekawe efekty, a nie wymaga tak pewnej ręki jak tworzenie obrazu w powietrzu bez żadnego wzoru.
Jeśli chcesz poznać więcej szczegółów dotyczących tej techniki, przeczytaj artykuł „Rysowanie światłem”.
Praca domowa
Wykonaj po jednym zdjęciu w opisanych powyżej stylistykach. Wybierz najlepsze i przyślij je do oceny. Pamiętaj, że prace są oceniane nie według trudności wykonania, lecz efektu końcowego.
Przyjmowanie zdjęć zakończono 20.01.2013 r.
Słowniczek terminów użytych w artykule
Materiał światłoczuły – element aparatu wrażliwy na światło wpadające przez obiektyw. Kiedyś była to klisza fotograficzna, dziś stosuje się matryce światłoczułe, które przyjmują światło, a następnie przekazują do przetwornika aparatu.
Przysłona – element obiektywu regulujący ilość światła przedostającą się do materiału światłoczułego. Wpływa na głębię ostrości. Im wyższa liczba przysłony, tym mniejszy otwór i tym mniej światła przedostaje się do środka aparatu.
Migawka – element odpowiedzialny za regulację czasu naświetlania. Najczęściej jest to układ mechaniczny zasłaniający materiał światłoczuły i odsłaniający go na określony czas po naciśnięciu spustu migawki.
Czas naświetlania – czas otwarcia migawki, w którym światło pada na materiał światłoczuły. Zazwyczaj wyrażany w ułamkach sekundy. Inaczej: czas ekspozycji.
Nieostre zdjęcie – zdjęcie, na którym brakuje jakiegokolwiek elementu zarejestrowanego ostro. Nieostre zdjęcia zazwyczaj powstają podczas fotografowania bez podparcia z długim czasem otwarcia migawki (od 1/25 s, ale czas graniczny zależy od zastosowanej ogniskowej obiektywu – im dłuższa ogniskowa, tym krótszy czas konieczny do wykonania nieporuszonego zdjęcia) w wyniku poruszenia aparatu lub fotografowanego obiektu.
Kompakt – inaczej aparat kompaktowy. Aparat o niewielkich, nierzadko kieszonkowych wymiarach, wyposażony w niewymienny obiektyw, zazwyczaj typu zoom. Prosty w obsłudze i przeznaczony dla amatorów.
ISO – międzynarodowy standard, według którego określa się czułość, m.in. matryc światłoczułych aparatów cyfrowych. Im wyższa liczba ISO, tym wyższa czułość i w tym słabszym oświetleniu można fotografować.
Oś optyczna obiektywu – hipotetyczna linia prosta przebiegająca wzdłuż obiektywu przez sam środek jego soczewek, prostopadła do materiału światłoczułego.
Głębia ostrości – wrażenie ostrego oddania elementów zdjęcia znajdujących się poza płaszczyzną ostrości. Zależna od odległości fotografowanego obiektu oraz od otworu przysłony. Im bliżej i im większy otwór przysłony, tym głębia ostrości mniejsza.
Naświetlanie – moment przepuszczenia przez obiektyw światła rzucanego na materiał światłoczuły i formującego obraz.
Aparat z manualnym trybem ekspozycji – aparat wyposażony w taki tryb pracy, w którym użytkownik może samodzielnie ustawić zarówno czas otwarcia migawki, jak i wielkość otworu przysłony.
Tryb preselekcji czasu otwarcia migawki – tryb naświetlania, w którym fotograf wybiera czas otwarcia migawki, a aparat automatycznie dobiera wartość przysłony tak, by prawidłowo naświetlić zdjęcie.
Czas ekspozycji – czas otwarcia migawki, w którym światło pada na materiał światłoczuły. Zazwyczaj wyrażany w ułamkach sekundy. Inaczej: czas naświetlania.
Kadr – prostokątny wycinek fotografowanej rzeczywistości, który znajduje się na zdjęciu.
Statyw – trójnóg wyposażony w mocowanie aparatu umożliwiający stabilne przytwierdzenie aparatu w różnych pozycjach i wykonanie nieporuszonego zdjęcia z długim czasem ekspozycji.
Światło zastane – oświetlenie fotografowanej sceny, na które fotograf nie ma wpływu i którego fotograf nie modyfikuje, np. doświetlając obiekt lampą błyskową. Światło zastane może być naturalne lub sztuczne (np. we wnętrzach oświetlonych lampami).
Lampa błyskowa – urządzenie emitujące bardzo krótki błysk oświetlający fotografowaną scenę. Lampa błyskowa może być wbudowana w aparat lub zewnętrzna (przymocowana do aparatu na specjalnej stopce umieszczonej na górze korpusu albo sterowana zdalnie).
Technika malowania światłem – sposób tworzenia obrazów fotograficznych w niskim poziomie oświetlenia poprzez otwarcie migawki, a następnie rysowanie w powietrzu przedmiotem emitującym światło (np. latarką).
Czas B – czas otwarcia migawki całkowicie zależny od fotografa, który otwiera migawkę (czyli wpuszcza światło do aparatu), naciskając spust migawki, a zamyka ją, puszczając spust. Czas B jest przydatny zwłaszcza podczas fotografowania nocą i do zadań specjalnych, np. malowania światłem.
Autofokus – system automatycznego ustawiania ostrości przez aparat.
